عضوگیری در دستور کلام: راهکاری برای مصالحۀ دستور جمله و دستور معترضه

دستور کلام نظریه ای است که پردازش کلام را به دو حوزۀ مستقل ولی مرتبط به هم واگذار می کند: نخست حوزۀ دستور جمله که عهده دار ابعاد صورت و معنی جمله و چینش اجزای آن است، دوم حوزۀ دستور معترضه که مسئولیت سازمان دهی کلام در سطحی فراتر از جمله را به عهده دارد و بیشتر به ارتباط بین مطالب زبانی با موقعیت فرازبانی کلام می پردازد. عضوگیری یک فرایند شناختی است که به واسطۀ آن یک تکه از متن مانند یک بند، گروه، واژه یا واحدی دیگر، مثلا یک قطعۀ متنی که صورت هیچ سازۀ نحوی دیگری را ندارد، از حوزۀ دستور جمله وارد حوزۀ دستور معترضه می شود تا به رمزگذاری مؤلفه هایی از موقعیت کلام بپردازد که واحدهای حوزۀ دستور جمله برای آنها ناکافی و یا نامناسب می نمایند، مؤلفه هایی چون سازمان دهی متن، تعامل سخنگو با مخاطب و نیز بیان نظرات سخنگو. نوشتۀ حاضر پس از ضبط داده های گفتاری روزمره فارسی در یک دورۀپنج ماهه که مشتمل بر 5 هزار جملۀ زبان فارسی می شد، ضمن بررسی بعضی از جنبه های ناروشن پدیدۀ عضوگیری، عناصر حاصل از عضوگیری را تحت عنوان گزیده ها مشتمل بر انواع آنی، ساخت مند و قالبی توصیف و تحلیل کرده است. علاوه بر آن، این تحقیق نشان می دهد پایه گیری عناصر مذکور به چهار گونه در گفتۀ (پاره گفت) میزبان خود و یا بافت شکل می گیرد. در ضمن چنین استدلال شد که با معرفی انگیزه هایی چون پردازش ذهنی و رقیب شامل اقتصاد و تصویرگونگی، در کنار دیگر عوامل شکل گیری فرایند عضوگیری، می توان تصویر روشن تری از این سازوکار ارائه کرد. درواقع، پژوهش حاضر انگیزه های رخداد فرایند عضوگیری و ساخت های حاصل از آن را تا حد قابل توجهی نمایان می سازد.