ملاحظاتی درباره ساختار معماری و کاربری چهارتاقی نیاسر

یکی از آتشکده های مهم دوره ی ساسانی در پهنه ی فرهنگی کاشان، چهارتاقی نیاسر است که باوجود شهرت آن، به خوبی شناخته نشده است. چهارتاقی نیاسر بر فراز صخره ای از ارتفاعات کرکس واقع شده و مشرف به شهر نیاسر است. برمبنای متون تاریخی این چهارتاقی آتشکده ای بوده که توسط اردشیر بابکان بنیان نهاده شده است. بیش از یک سده از عمر پژوهش های محققان درباره ی آتشکده ها می گذرد و عده ای از آن ها تلاش کرده اند از نظر سبک معماری به تشریح و تقسیم بندی این گونه از معماری مذهبی دوره ی ساسانی بپردازند و تفسیرهای متفاوتی درباره ی کاربری چهارتاقی ها ارائه دهند. با توجه به شواهد سطحی، به نظر می رسد چهارتاقی نیاسر در میان مجموعه ای از واحدهای معماری قرار داشته است که امروزه آثار آن در پیرامون چهارتاقی دیده می شود. از این رو می توان فرضیه ی چهارتاق های منفرد که توسط گدار پیشنهاد شد را مورد تردید قرار داد. در این راستا مقاله حاضر با هدف بازشناسی وجوه معماری و محوطه ی پیرامونی آتشکده ی نیاسر، به شیوه ی توصیفی-تحلیلی تلاش کرده است به توصیف فنی ساختار معماری آتشکده ی نیاسر و محیط پیرامونی آن بپردازد. سپس مشکلات گاهنگاری و کاربری آتشکده ی نیاسر بر پایه ی متون تاریخی و سنجش های معماری، به خصوص مقایسه ی آن با چهارتاقی های مناطق همجوار، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. با توجه به موقعیت جغرافیایی، ساختار معماری چهارتاقی و نیز بافت جمعیتی نیاسر به نظر می رسد از نظر مرتبه ی آتش، چهارتاقی نیاسر را باید از نوع آتشکده های محلی ارزیابی کرد. هم چنین بقایای واحدهای ساختمانی پیرامون چهارتاقی نیاسر دیدگاه های واندنبرگ و هوف را مبنی بر محصور بودن چهارتاقی ها تایید می کند. مقاله ی حاضر به فهم صحیح از ماهیت آتشکده ی نیاسر و درک عمیق تر از اهمیت و جایگاه آن در دوره ی ساسانی کمک نموده است. هم چنین بر لزوم کاوش های باستان شناختی در بنای چهارتاقی نیاسر و محوطه ی پیرامونی آن تاکید کرده است.