بررسی عوامل محیطی کنترل کننده کربن آلی خاک در مراتع مناطق خشک (مطالعه موردی: منطقه یانسی گناباد)

مراتع مناطق خشک و بیابانی علی رغم پوشش گیاهی ناچیز، اما به دلیل سطح وسیع در مقیاس جهانی، بیش از یک سوم ذخایر سطحی و زیرزمینی کربن خشکی های زمین را در خود جای داده اند، مدیریت کربن آلی خاک مراتع، نیازمند آگاهی از مقدار موجود و شناخت عوامل موثر بر آن می باشد. میزان کربن آلی خاک، نتیجه تعادلی است که بین کربن گیاهی افزوده شده به خاک و کربن خارج شده از خاک توسط آب شویی، پوسیدگی و فرسایش برقرار است. تحقیق حاضر به ارزیابی تغییرات کربن خاک و چگونگی رابطه ی آنها با پارامترهای محیطی در مراتع خشک و نیمه خشک می پردازد. به این منظور، مراتع منطقه یانسی گناباد، به عنوان الگویی از مناطق خشک کشور انتخاب شده و با هدف بررسی تاثیر ویژگی های خاکی، مدیریت اراضی و پوشش گیاهی بر تغییرات کربن آلی خاک مورد مطالعه قرار گرفتند. از این رو در تحقیق حاضر، بررسی رابطه کربن آلی خاک با برخی خصوصیات خاک و عوامل اقلیمی و تعیین مهمترین عوامل تاثیرگذار بر کربن آلی خاک از بین متغیرهای مطالعاتی مد نظر است. محدوده مورد مطالعه در منطقه یانسی در محدوده جغرافیایی '20 °32 تا '39 °32 عرض شمالی و '57 °59 تا '13 °60 طول جغرافیایی قرار گرفته است. آماربرداری پوشش گیاهی منطقه، با کمک روش تلفیقی ترانسکت دایره ای انجام شد، پارامترهای محیطی اندازه گیری شده شامل ارتفاع از سطح دریا (فیزیوگرافیک) ، متوسط بارندگی سالانه، متوسط دمای سالانه و متوسط نم نسبی سالانه (اقلیمی) ، واکنش خاک، هدایت الکتریکی، کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم، فسفر، کربن آلی و بافت خاک بودند. برای تعیین عوامل محیطی موثر بر تغییرات کربن خاک، از آنالیز مولفه های اصلی (PCA) بر مقادیر عوامل و ضرایب همبستگی به عنوان معیاری از تشابه بین پلات ها استفاده گردید. نتایج تحلیل مولفه های اصلی نشان داد که پارامترهای پوشش گیاهی، اقلیمی، بافت خاک و ارتفاع نقش زیادی در کنترل کربن آلی خاک در این مراتع دارند. میزان کربن خاک، دارای همبستگی مثبت با رس (39%) ، شن (33%) ، پتاسیم (30%) و منیزیم (21%) و همبستگی منفی با ارتفاع (32%-) ، ازت (18%-) ، بارندگی (39%-) ، رطوبت نسبی (39%-) و پوشش گیاهی (34%-) بود. در این مطالعه مشخص شد که در مراتع خشک و نیمه خشک کشور، میزان کربن آلی خاک در درجه اول تحت تاثیر بارش و درجه حرارت و در مرتبه دوم، تحت تاثیر بافت خاک و در درجات بعدی تحت تاثیر ارتفاع و پوشش گیاهی است، بنابراین ترکیبی از فاکتورهای مختلف به ویژه موارد ذکر شده برای درک و برآورد معنی دار سطوح کربن آلی خاک نیاز است و بدون درنظر گرفتن کامل عوامل کنترل کننده کلیدی با هم، هرگونه برآوردی از از کربن آلی خاک غیر قابل اتکا خواهد بود.