تحلیل قاعده اغتفار و نقش آن در شروط ضمن عقد

قاعده اغتفار (یغتفر فی التوابع ما لایغتفر فی غیرها) که در فقه اسلامی با عبارت های گوناگونی بیان گردیده، جزء قواعد فقهی است که در بین فقی هان امامیه و اهل سنت، به عنوان قاعده ای مشهور و مقبول مورد لحاظ واقع شده است. این قاعده که مبنای اصلی آن بنای عقلا می باشد، رابطه میان تابع (فرع) و متبوع (اصل) را تشریح می نماید، به این ترتیب که آنچه رعایت آن در متبوع الزامی است، ممکن است در تابع ضروری نباشد.
قاعده اغتفار در ابواب مختلف فقه و حقوق، به ویژه مبحث شروط ضمن عقد قابل استناد است؛ زیرا شروط ضمن عقد، تابعی از عقد اصلی بوده و برخی از اموری که رعایت آنها در عقد (متبوع) لازم می باشد، در شرط ضمن آن (تابع) قابل چشم پوشی است. به همین دلیل، قاعده مذکور در بعضی از شرایط صحت شروط ضمن عقد از جمله منجز بودن، علم به موضوع و جهت مشروع شرط و نیز در حکم شروط ضمن عقد، قابلیت اعمال دارد. از این رو، هر چند در صورت فقدان شرایط صحت شرط می توان شرط را به راحتی باطل اعلام نمود، اما این امر قابل تسری به عقد نمی باشد یعنی اصولا بطلان شرط در عقد تاثیری نخواهد داشت.