معماری زبان؛ پیشنهادی در طبقه بندی عناصر زیبایی سخن

گرچه سابقه نگارش کتب بلاغی و معرفی صنایع ادبی در زبان فارسی، به حدود هزار سال می رسد، از طبقه بندی علمی عناصر زیبایی سخن در آثار کهن چندان خبری نیست. در دهه های اخیر متناسب با نگاه متاثر از جریان های ادبی جدید و رشد زبان شناسی، پژوهش هایی در این زمینه رخ نموده است. با این حال به دلیل روشن نشدن روابط متقابل صنایع، مبهم بودن ارزش زیبایی شناسی آن ها و دیده نشدن جایگاه هر عنصر ادبی در نظام اندام وار اثر، این طبقه بندی ها هنوز توقع اهل ادب را برآورده نکرده است.
در این مقاله بعد از بررسی و تحلیل متون قدیم و جدید بلاغی، شیوه «معماری زبان» برای طبقه بندی صنایع ادبی پیشنهاد می شود. این شیوه با محوریت تداعی شکل می گیرد. معماری زبان، صنایع ادبی را در چهار سطح لفظی، معنایی، دیداری و وزنی طبقه بندی می کند. در این شیوه به جامعیت طبقه بندی، ارزش زیبایی شناختی صنایع و نقش آن ها در ساختار و محورهای افقی و عمودی شعر و شکل گرفتن نظام زبان و هندسه ذهنی خاص هر شاعر توجه شده است. نتایج این پژوهش گامی کوچک در مسیر تبیین معماری زبان و تداعی پژوهی در عرصه ادب فارسی به ویژه شعر، محسوب می شود.