روش ساخت و کاربرد حبر اسود در نسخه های خطی با تاکید بر رساله عمده الکتاب مضبوط در کتابخانه آستان قدس رضوی

در نسخه‎های خطی علاوه بر مداد یا مرکب، به دو نوع مرکب دیگر به نام حبر و لیقه اشاره شده است. در این مقاله با رجوع به نسخه های قرون اولیه اسلامی به‎ویژه رساله عمدهالکتاب مضبوط در کتابخانه آستان قدس رضوی، تلاش شده است به ویژگی ها و تفاوت انواع مرکب پی برده شود. هدف اصلی مقاله حاضر، شناخت روش ساخت و کاربرد حبر اسود است. روش پژوهش: گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی و در برخی موارد نیز برای اثبات صحت روش ها، روش آزمایش به کار گرفته شده است. به‎همین دلیل، روش تحقیق ترکیبی از روش توصیفی و تجربی است. برای رسیدن به نتایج دقیق، ابتدا روش تهیه حبر اسود در نسخه‎های خطی شناسایی شده و در تطبیق با یکدیگر و به‎ویژه رساله عمدهالکتاب قرار گرفت. سپس نتیجه به شکل آزمایشی ساخته و نتایج مشاهده شد. یافته‎های تحقیق: یافته های پژوهش نشان می دهد شیوه ساخت و کاربرد مرکب های مداد، حبر و لیقه متفاوت است. حبرهای اسود با ترکیبات ثابت: مازو، زاج، صمغ و آب، دارای چهار شیوه ساخت و چهار کاربرد متفاوت هستند که در نگارش بر روی کاغذ، پوست، سنگ و سفال استفاده می‎شوند. نتیجه‎گیری: مقایسه متن نسخه‎های خطی عمدهالکتاب، بیان الصناعات، قطف الازهار، در المکنون، تحف الخواص، صبح الاعشی و کتاب‎آرایی در تمدن اسلامی نشان داد در تمام منابع ذکر شده به‎غیر از عمدهالکتاب، به دلایلی از قبیل نقص، پراکندگی و ترجمه اشتباه نمی توان به شیوه های ساخت و کاربرد انواع مرکب دست یافت.