معمای برآمدن داریوش بزرگ؛ مقایسه روایت های ایرانی و یونانی

در حالی که بیش از هشتاد سال از چاپ مقالات و کتاب اومستد می گذرد، فرضیه مشهور او که بنا بر آن ادعای داریوش در سنگ نبشته بیستون، مبنی بر قتل بردیا به دست کمبوجیه و غصب پادشاهی از سوی مغی به نام گئومات، دروغ بوده است، نه کاملا پذیرفته و نه رد شده است. در اینجا تلاش می شود الگوهای ادبی و سیاسی متداول در شرق نزدیک باستان در کتیبه نویسی و مقایسه آن با تاریخ یونانی برای راستی آزمایی ادعاهای داریوش و تردیدهای شکاکان بررسی شود. روش ما در اینجا بازشناسی احتمال تاثیر پروپاگاندای دولت هخامنشی بر تاریخ نگاری یونانی و بررسی تاثیر مثبت یا منفی تناقضات و گزافه های موجود در تواریخ یونانی بر اعتبار گزارش بیستون است. بر پایه این پژوهش به نظر می رسد ایرادات منطقی ماجرا بیشتر به گزارش های یونانی برمی گردد تا به بیستون. در مقام مقایسه نیز، روایت ایرانی ماجرا منطقی تر و پذیرفتنی تر به نظر می رسد. تناقض میان منابع یونانی و بیستون به جای آنکه کلیت داستان را غیرتاریخی بشناساند، دلیلی است بر اینکه روایت های یونانی، نتیجه پروپاگاندای دولتی نبود و یونانیان از منابعی پراکنده و مستقل بهره برده بودند. همچنین روشن گشت که سنگ نبشته بیستون را باید جلوه ای از سنت ادبی و حماسی در ادامه الگوهای مذهبی ایرانی و سیاسی میان رودانی دانست.