دوگانگی روستا-شهر و سلطه گفتمان شهری؛ با نگاهی بر شعر کلاسیک فارسی

روستا و شهر دو شکل عمده سکونت و اجتماع انسانی اند که در ارتباط با یکدیگر قراردارند. این رابطه با نوعی دوگانگی همراه است که براساس دو عنصر تفاوت و تضاد تعریف می شود. دوگانگی و شکاف موجود که طی تاریخ شکل گرفته، باعث شده است تا جامعه شهری نگاهی از بالا به روستا و روستایی داشته باشد؛ به طوری که بازتاب این نگرش را در شعر فارسی می بینیم. حال آنکه روستای ایرانی پیش از دوره سرمایه داری شکلی از خودکفایی داشت و در مقابل، وابستگی شهر به روستا بیشتر بود. بر همین اساس، مقاله حاضر به این مسئله می پردازد که واقعیت رابطه روستا-شهر چه بوده و شعر کلاسیک فارسی چه نقشی در این میان ایفا کرده است؟ پاسخ به این پرسش، زمینه و ریشه های نگاه جامعه شهری را مشخص می کند؛ لذا شعر فارسی طی سده های متمادی بررسی و با توجه به ماهیت گفتمانی موضوع از نظریه تحلیل گفتمان لکلائو و موف برای تحقیق استفاده شده است. حاصل آنکه دوگانگی روستا و شهر ریشه در دوره باستان دارد که درنتیجه گسترش شهر و تمرکز قدرت در آن پدید آمده است، اما ورود اسلام به عنوان دینی با تمایلات شهری سبب غلبه گفتمان شهری شد. این گفتمان برای تداوم برتری خود از ابزارهایی ازجمله شعر بهره برد و شعر در مواردی با بازنمایی روستا به تداوم سلطه گفتمان شهری یاری رساند.