نگاهی تطبیقی به تمثیل در مطالعات ادبی

«تمثیل» ازجمله مفاهیمی است که از قدیمی ترین ادوار در عرصه های گوناگون مطالعات ادبی، از بلاغت و رتوریک گرفته تا هرمنوتیک، موردتوجه و مداقه قرارگرفته است. بااین حال، در هیچ یک از پژوهش های پرشماری که به طور مستقیم و غیرمستقیم به تمثیل پرداخته اند، سعی نشده است حوزه های مختلف معنایی این مفهوم پرکابرد به وضوح مشخص شود. این در حالی است که شناخت حوزه های معنایی اصطلاحات کاربردی در هر دانش، از زیربنایی ترین نیازهای آن به شمارمی رود. پژوهش حاضر تلاشی است در جهت کاویدن مصادیق گوناگون مفهوم تمثیل در عرصه مطالعات ادبی در زبان های فارسی، عربی و انگلیسی و در پی آن است که تعریف روشنی از تمثیل در هر حوزه ارائه دهد. به همین منظور، با نگاهی تطبیقی و با رجوع به منابع دست اول در تمام زبان ها ابتدا به تعاریف تمثیل در مهم ترین منابع بلاغت اسلامی نظری می افکنیم و سپس می کوشیم کاربرد این اصطلاح را در بلاغت و دیگر عرصه های مطالعات ادبی غرب بررسی کنیم. با نظر به آراء بلاغت نگاران در باب تمثیل و کاربرد آن نزد شعرا و نویسندگان، می توان سه معنای اصلی را برای این اصطلاح بازشناخت: الف) تمثیل در مقام یک شگرد بلاغی؛ ب) تمثیل به منزله یک نوع ادبی؛ ج) تمثیل به عنوان وروشی برای خوانش و تفسیر آثار ادبی.