التفات، عنصری انسجام بخش در قرآن (مطالعه موردپژوهانه: چهار سوره مکی و مدنی)

از اواسط نیمه دوم قرن بیستم، «به تدریج، توجه زبان شناسان به بررسی توزیع عناصر زبانی در سطحی بزرگ تر از محدوده جمله، یعنی متن، معطوف شد و عناصر انسجام بخش مورد کندوکاو قرار گرفت. مهم ترین عناصر انسجام از منظر زبان شناسی نقش گرا، عنصر واژگانی، دستوری و آوایی است. نگارندگان در این جستار برآنند که با در پیش گرفتن روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش « التفات» در انسجام بخشی دو سوره مکی (یس و نحل) و دو سوره مدنی (احزاب و آل عمران) بپردازند. دستاورد تحقیق بیانگر آن است که صنعت التفات در اشکال مختلف در انسجام متن، ابهام هنری و آفرینش کلام ادبی تاثیرگذار است. بیشترین «التفات» در جمله های غیروابسته یافت می شود. این شگرد بیانی، به دنبال خلاف عادت، سبب غافلگیری و شگفتی خواننده می شود. می توان گفت که در میان انواع التفات های موجود در این سوره ها، التفات نزدیک، سهم زیادی در انسجام متن دارد و موجب ارتباط معنایی آیات نیز می شود. التفات دور، مخاطب را به تدبر و اندیشیدن سوق داده و موجب درکی بهتر از آیات شده است؛ ازاین رو، می توان یکی از کارکردهای مهم التفات را در این متون چهارگانه، انسجام درون متنی آن دانست.