زیبایی شناسی و ارزش های نمادین کتیبه های مسجد جامع یزد

کتیبه های دوره ی اسلامی، منابع ارزشمندی از تفکرات مذهبی، سیاسی و اجتماعی معماران و هنرمندان دوره ی اسلامی است؛ به گونه ای که اطلاعات ارزشمندی از اوضاع مذهبی، اجتماعی و فرهنگی زمانه ی خویش را بازگو می کنند. مسجد جامع یزد، یکی از بناهای باشکوه دوره ی اسلامی ایران است که در طول دوره های مختلف اسلامی محل هنرنمایی هنرمندان این دیار بوده است. در مقاله ی حاضر، کتیبه های این مسجد از نظر زیبایی شناسی و نمادگرایی بررسی شده اند. نقوش تزئیناتی کتیبه ها شناسایی و با استفاده از نرم افزار استخراج شده و به تحلیل مفاهیم نمادین آن ها پرداخته شده است. هدفی که پژوهش حاضر در پی آن است می تواند در قالب پرسش زیر مطرح شود؛ روش ترکیب نقوش برای بیان مفاهیم نمادین چگونه بوده و این نقوش بیانگر چه مفاهیمی هستند؟ مطالعه بر روی این کتیبه ها نشان می دهد که بسیار زیباطراحی شده اند، به گونه ای که در درون خود، مفاهیم ارزشمندی از تفکرات دینی را پنهان ساخته و آن ها را با زبان نمادین بیان کرده اند. در بیشتر کتیبه ها، از یک شیوه ی مشترک و خاصی برای فضاسازی استفاده شده، به صورتی که شبکه ای از نقوش هندسی ایجاد شده که خود توسط نقوش اسلیمی در اندازه های گوناگون محصور شده اند. در بین نقوش تزئینی کتیبه ای این مسجد، نقش شمسه ای و همچنین نقش دایره از جایگاه ویژه ای برخوردارند. تلفیق اشکال هندسی به همراه انواع مختلف شمسه ها، فضای معنوی خاصی را تداعی می کنند و هنرمند با به کار بردن ترکیب آن ها، در حال بیان مفاهیم اعتقادی دینی و مذهبی خویش است. در برخی موارد سبک خاصی در ایجاد کتیبه ها دیده می شود که از جمله ی آن ها می توان به علاقه ی هنرمندان به ایجاد شبکه ای از نقوش هندسی در مرکز نقش ها اشاره کرد، که اسامی چون «علی» و «محمد» در آن ها جای گرفته اند. کتیبه های سردر شرقی نمونه ای از این نقوش است. مفاهیم خاصی در به کار بردن اشکال نقوش هندسی و میزان تکرار آن ها دیده می شود که به عنوان مثال، می توان به کاربرد شمسه های هشت پر و تکرار هشت بار نقوش مختلف هندسی اشاره نمود، که به احتمال بیانگر برخی اعتقادات مذهبی از جمله وجود هشت بهشت یا وجود هشت فرشته حامل عرش الهی هستند.