اثر متقابل ژنوتیپ در محیط برای عملکرد دانه در ژنوتیپ های هیبرید و آزاد گرده افشان زمستانه کلزا (Brassica napus L.)

به منظور ارزیابی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های کلزای زمستانه در مناطق هدف و مقایسه بین انواع شاخص های پایداری، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 15 ژنوتیپ به همراه رقم اکاپی (شاهد) (جمعا 16 ژنوتیپ) در سه تکرار طی دو سال زراعی (95-1394 و 96-1395) در چهار منطقه سرد و معتدل سرد کشور (کبوترآباد اصفهان، طرق مشهد، اسلام آباد غرب و کرج) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده تفاوت آماری معنی دار ژنوتیپ های کلزا در برخی از مکان ها بود. پس از تایید یکنواختی واریانس خطاهای آزمایشی در مکان های مختلف، تجزیه واریانس مرکب با فرض ثابت بودن اثر ژنوتیپ ها و تصادفی بودن اثر مکان و سال انجام شد. نتایج نشان داد که محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در سطح احتمال یک
درصد معنی دار بوده و ژنوتیپ ها در شرایط مختلف محیطی تظاهر متفاوتی داشتند. بیشترین سهم تغییرات مربوط به اثر محیط (83/32 درصد) برآورد شد. برای شناسایی ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول از روش های آماری ضریب تغییرات محیطی، واریانس پایداری، اکوالانس، واریانس محیطی، میانگین مربعات انحرافات از خط رگرسیون، ضریب تبیین، ضریب رگرسیون، رگرسیون تای (آلفا و لامبدا) و گزینش همزمان استفاده شد. اگرچه در پژوهش حاضر امکان گزینش برای عملکرد و پایداری توسط یک معیار کاربردی وجود داشت، اما با توجه به ضعیف و متغیر بودن همبستگی های رتبه ای اسپیرمن بین انواع شاخص ها، به جز شاخص گزینش همزمان و عملکرد دانه، از چند روش پایداری استفاده شد و در نهایت ژنوتیپ هایES Alonso، ES Kamilo و اکاپی به عنوان ژنوتیپ های پایدار و پرمحصول شناخته شدند. نتایج آزمایش نشان داد که از ژنوتیپ های منتخب می توان برای کشت در مناطق سرد و معتدل سرد کشور استفاده کرد.