خاص گرایی در حقوق بین الملل و سیاست بایسته جمهوری اسلامی ایران درباره آن

خاص گرایی به وضعیتی اطلاق می شود که در آن، یک دولت یا موجودیت فعال در حقوق بین الملل برای پیاده سازی ارزش ها و پیگیری اهداف خود، به صورت مکرر و هدفمند، اقداماتی را بر خلاف قواعد عمومی حقوق بین الملل انجام دهد. با توجه به گسترش این پدیده در حقوق بین الملل، کسب تصویری درست از آن، نیازی روزافزون به حساب می آید. در این نوشتار ضمن تبیین دلایل بروز خاص گرایی حقوقی، ویژگی هایی همچون نقض مکرر و نظام مند حقوق بین الملل، تاکید بر دوگانگی و حاکمیت گرایی به عنوان شاخصه های رفتاری خاص گرایان، مورد بررسی قرار گرفته اند. دولت یا موجودیت خاص گرا با استفاده از شیوه هایی همچون استفاده از تعبیر جایگزین، به کار بستن معیارهای دوگانه و معافیت گرایی، رویکردی خاص گرایانه نسبت به حقوق بین الملل اتخاذ می کند. نوشتار پیش رو پس از پرداختن به شیوه های یادشده، به مسئله چندپارگی حقوق بین الملل به عنوان نتیجه خاص گرایی حقوقی می پردازد و در پایان پیشنهاداتی را برای سیاست گذاران دولت جمهوری اسلامی ایران در قبال این مسئله، ارائه می دهد. به نظر می رسد با توجه به فراگیر شدن این پدیده در حقوق بین الملل، دولت ایران باید «نظریه خاص گرایی» مخصوص به خود را منطبق با وضعیت، منافع و آرمان های ایران طراحی کند و منطبق با چارچوب های حقوقی به آن سامان بخشد. این نظریه ضمن درنظر گرفتن شیوه ابتکار عمل ایران در استفاده از ظرفیت های خاص گرایی، چگونگی اتخاذ موضع و تصمیم گیری در قبال خاص گرایی دیگر دولت ها را نیز باید مورد توجه قرار دهد. ضروری است که نهادهای حقوقی و دیپلماتیک ملی، ضمن کسب شناخت مناسب از خاص گرایی حقوقی، با ارائه نظرات رسمی کارشناسی شده و تولید ادبیات حقوقی در این زمینه، نقش فعالانه ای را در هدایت و راهبری آن، ایفا کنند.