بررسی مشاهده بازتابی و مشاهده نافذ در تاریخ جنون

پروژه فوکو را می توان تبارشناسی سوژه مدرن نامید و کتاب تاریخ جنون یکی از مهم ترین آثار او در این زمینه است. آنچه در این کتاب به طور برجسته ای خود را نمایان می سازد، تاکید فوکو بر «عمل مشاهده» و تکنیک های آن در شکل گیری سوژه به منزله ابژه ای برای شناخت می باشد. با تامل در این کتاب می توان دو نوع مشاهده را از هم متمایز کرد که ما آن ها را مشاهده بازتابی (Reflective) و مشاهده نافذ (Penetrative) می نامیم. در این مقاله می کوشیم اولا به بررسی مشاهده بازتابی و ویژگی هایش بپردازیم؛ ثانیا نشان می دهیم که چه شرایط اجتماعی در قرون هیجدهم و نوزدهم میلادی سبب شد تا این شیوه مشاهده دیوانگان رنگ ببازد و به تدریج مشاهده بدیلی مشاهده نافذ جایگزین آن شود؛ ثالثا با تشریح تکنیک های مشاهده نافذ، ویژگی هایی این نوع مشاهده را بررسی می کنیم و نشان می دهیم که چگونه این شیوه مشاهده سبب پیدایش روانشناسی و روانپزشکی در قرن نوزدهم میلادی شد. این پژوهش به روش کتابخانه ای با تکیه بر کتاب بسیار مهم تاریخ جنون اثر میشل فوکو مورخ، جامعه شناس و فیلسوف فرانسوی معاصر و شارحین و ناقدین او انجام گرفته است. در مشاهده بازتابی مشاهده گر با دیدن دیوانگان با آن ها همنوا می شود و تجربه او از این وضعیت، تجربه ای از وضعیتی انسانی است. حال آنکه در مشاهده نافذ مشاهده مشاهده گر در دیوانه متوقف می شود و مشاهده گر دیوانه را همچون ابژه ای می بیند که اولا قصد دارد تا طبیعت دیوانگی او را بشناسد؛ ثانیا می خواهد او را درمان کند. در واقع مشاهده نافذ مشاهده ای ابژه ساز است و به دلیل همین ویژگی اش معرفت ساز نیز هست. بدین گونه با تاسیس آسایشگاه روانی در قرن نوزدهم حقیقت انسان به منزله سوژه توانست به ابژه دانشی علمی روانپزشکی بدل شود.