کارایی بوم شناختی- اقتصادی تولید یونجه (Medicago sativa L.) و ذرت علوفه ای (Zea mays L.): دشت مراغه- بناب، استان آذربایجان شرقی

استفاده بهینه از منابع و نهاده ها یکی از اولین و اساسی ترین اهداف توسعه کشاورزی پایدار است. در پژوهش حاضر، پایداری بوم نظام های زراعی یونجه (Medicago sativa L.) و ذرت علوفه ای (Zea mays L.) دشت مراغه– بناب استان آذربایجان شرقی در سال 1394-1393 مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور، اطلاعات مورد نیاز تحقیق با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه حضوری با 110 کشاورز به دست آمد. نتایج نشان داد که کل انرژی ورودی، خروجی و انرژی خالص در بوم نظام های یونجه (به ترتیب 48151، 432920 و 384768 مگاژول در هکتار) بیشتر از ذرت علوفه ای (به ترتیب 35557 ، 217350 و 181792 مگاژول در هکتار) بود. همچنین، شاخص های کارایی مصرف انرژی و انرژی مخصوص در یونجه (به ترتیب 9 و 8/15 مگاژول بر کیلوگرم) مقادیر بالاتری از ذرت علوفه ای (به ترتیب 1/6 و 1/4 مگاژول بر کیلوگرم) را نشان داد. از نظر شاخص های اقتصادی، علی رغم پایین بودن هزینه کل تولید در ذرت علوفه ای (1089 دلار در هکتار) ، بیشترین ارزش ناخالص تولیدی (6447 دلار در هکتار) و سود خالص (4193 دلار در هکتار) برای یونجه محاسبه گردید. مقایسه بوم نظام ها نشان داد که در واحد سطح، تولید یونجه در مقایسه با ذرت علوفه ای اثر بیشتری بر گرمایش جهانی داشته و نیز اثرات محیط زیستی بیشتری را ناشی از مصرف آفت کش ها بر جای می گذارد. با این وجود، از نظر شاخص کارایی اکولوژیک، ارزش ناخالص محصول یونجه به ازای اثر محیط زیستی ایجاد شده (75/1 دلار بر کیلوگرم CO2 در هکتار و 3/35 دلار بر eq.) بیشتر از ذرت علوفه ای (5/1 دلار بر کیلوگرم CO2 در هکتار و 26 دلار بر eq.) به دست آمد. به عبارتی، اثرات محیط زیستی ناشی از تولید یونجه در واحد سطح بیشتر از ذرت علوفه ای و به ازای ارزش محصول تولیدی کمتر از ذرت علوفه ای می باشد. شاخص های بهره وری زمین، بهره وری اقتصادی زمین، بهره وری آب آبیاری، بهره وری اقتصادی آب آبیاری و کارایی استفاده از کودهای نیتروژن، فسفر و پتاسیم به ترتیب برای یونجه 140 کیلوگرم در هکتار در روز، 5/21 دلار در هکتار در روز، 1/4 کیلوگرم در متر مکعب، 63/0 دلار در متر مکعب، 335 کیلوگرم در کیلوگرم، 1191 کیلوگرم در کیلوگرم و 1826 کیلوگرم در کیلوگرم و برای ذرت علوفه ای 583 کیلوگرم در هکتار در روز، 9/22 دلار در هکتار در روز، 8 کیلوگرم در متر مکعب، 31/0 دلار در متر مکعب، 565 کیلوگرم در کیلوگرم، 3553 کیلوگرم در کیلوگرم و 65525 کیلوگرم در کیلوگرم به دست آمد. به طور کلی، نتایج نشان داد که تولید یونجه علی رغم مصرف انرژی بیشتر و اثرات محیط زیستی بالا در واحد سطح، از نظر اقتصادی بر تولید ذرت علوفه ای برتری دارد.