تحولات معنایی «ور / بر»

برخی از صورت های زبانی طی تحولات زبان، چندمعنا می شوند و ممکن است معنای اولیه خود را از دست بدهند. گاهی این صورت ها در ساختار های مختلف به صورت رسوبی باقی می مانند و معنی اصلی آنها جز از طریق بررسی های تاریخی، قابل درک نیست. در زبان فارسی امروز، «ور / بر» به معنی «کنار، سمت، سو، نزد، پیش» به کار می رود. در این پژوهش با استفاده از داده های زبان اوستایی، فارسی میانه و متون ادب فارسی در دوره اسلامی، معنی اولیه «ور/ بر» و تحولات معنایی آن مشخص می گردد. همچنین، روند واژگانی شدگی صورت های زبانی ساخته شده با «ور / بر» و فرایند دستوری شدگی آن بررسی می شود. «ور / بر» در زبان اوستایی varah- و در زبان فارسی میانه war به معنی «سینه» بوده است. در فارسی دری (متون نظم و نثر دوره اسلامی) ، «بر» با توسیع معنایی، معنی «آغوش» و از طریق مجاز و استعاره، معنی «کنار، سمت، پیش، نزد» و «مقابل، جلو» یافته است. امروزه «ور / بر» در ساختمان واژه هایی همچون «بروبازو، برورو» و نیز در عبارت های «دربرداشتن» و «دربرگرفتن» به کار می رود و اگر چه برای فارسی زبانان، از منظر ساختواژی قابل تشخیص است، اما از منظر معنایی تیره به نظر می رسد. این کلمات مرکب و ساخت های نحوی مراحل آغازین واژگانی شدگی را طی می کنند. «ور / بر» امروزه، به عنوان اسم در معنی «کنار، سمت، نزدیک» ، در ساخت های مانند «این ور» و «بر خیابان» رایج است. در ساخت «ور دل کسی نشستن» ، «ور» حرف اضافه به معنی «نزد، پیش» است که افزون بر معنی مکان نشانه هایی از معانی اصلی خود را نیز به همراه دارد.