بازتعریف مفهوم عرفی شدن و شاخص یابی آن در منابع اسلامی

امروزه کمتر جامعه شناسی ضرورت توجه به مسئله عرفی شدن در ایران را به عنوان یکی از مهم ترین تهدیدات فرهنگی جامعه انکار می کند. بحث عرفی شدن دارای پیچیدگی ها و ابهام های متعددی است که بخشی از آنها به ملاحظات مفهومی بازمی گردند. این ابهام ها به طور قهری موجب آشفتگی هایی در تحقیقات تجربی عرفی شدن نیز گردیده و روایی آنها را با چالش روبه رو کرده اند. در این مقاله دو گام در جهت ایضاح بیشتر مفهوم عرفی شدن و هموارسازی مسیر به کارگیری آن در تحقیقات تجربی برداشته شده است. در گام نخست، کوشش شده از طریق واکاوی های عقلی و منطقی در تعاریف پیشین، تعریف مفهومی قابل قبولی از عرفی شدن ارائه گردد. مهم ترین نتیجه مقاله در این گام، دستیابی به توضیحاتی روشنگر درباره تفکیک سطوح و دامنه عرفی شدن و نیز تفکیک میان دو جنبه سلبی و ایجابی آن است. در گام دوم که ناظر به تعریف عملیاتی عرفی شدن بوده است، بیش از هفتاد شاخص از طریق استقرا در متون دینی (قرآن کریم و منابع حدیثی شیعه) استخراج و در قالب یک چارچوب مفهومی تنظیم و ارائه شده اند. این چارچوب می تواند مشکل کمبود سنجه های غنی و معتبر در تحقیقات بومی عرفی شدن را برطرف سازد.