واکنش های فرهنگی جوامع پیش از تاریخ شمال ایران مرکزی به تغییرات اقلیمی هولوسن

در عصر هولوسن، با وجود افزایش پایداری اقلیمی نسبت به عصر آخرین یخبندان، اما تغییرات اقلیمی ناگهانی و شدیدی، به طور مکرر و دوره ای، در مقیاس های جهانی و منطقه ای رخ داده اند؛ به طوری که بر فرهنگ و شیوه ی زندگی جوامع انسانی تاثیر گذاشته است. واکنش های انسانی موثر به این رویدادهای اقلیمی، همیشه از طریق سازگاری و یا مهاجرت ممکن بوده است. دوره های سرمایش و گرمایش که با پیامدهای طبیعی همچون: خشک سالی های شدید، توفان های گرد و غبار، امواج گرما و سرما، بارش های حدی و وقوع سیل های سهمگین همراه بوده اند، به دلیل تخریب و کاهش محصولات کشاورزی، بروز قحطی، درگیری های اجتماعی، مهاجرت های گسترده، آوارگی، شیوع امراض کشنده و افزایش مرگ ومیر، بر روی سلامتی جسم و روان انسان ها نیز تاثیرات قابل ملاحظه ای داشته اند. این پژوهش در پی پاسخ گویی به این پرسش اصلی است که تغییرات اقلیمی ناگهانی و شدید هولوسن چگونه باعث تضعیف و اضمحلال فرهنگ های پیش از تاریخی منطقه ی فرهنگی شمال ایران مرکزی شده اند؟ با توجه به این که مجموعه ی پیامدهای مذکور در جریان تغییر اقلیمی کنونی جهان (گرمایش زمین) در حال وقوع هستند و همچنین، از دوران تاریخی شواهد و مستنداتی در این خصوص، موجود است؛ این احتمال وجود دارد که فرهنگ های پیش از تاریخی نیز طی دوره های تغییر اقلیم به علل ذکر شده، دچار افول و فروپاشی شده باشند. بنابراین، این پژوهش به ارتباط احتمالی فرهنگ-اقلیم در منطقه ی فرهنگی شمال ایران مرکزی طی هزاره های هفتم تا پنجم قبل ازمیلاد می پردازد. بر طبق مطالعات دیرین اقلیم شناختی و اطلاعات باستان شناختی، در این مدت، وقوع دست کم چهار تغییر اقلیمی موثر محتمل است که می توانستند معیشت ساکنان این منطقه را دچار چالش و اختلال کنند. احتمالا در بخش اعظمی از دوره ی فرهنگی سیلک I شرایط اقلیمی خشکی حاکم بوده است، ولی در اواخر این دوره و همچنین، مرحله ی چشمه علی قدیم، اقلیم نسبتا معتدل و مرطوبی حاکم شده است. به نظر می رسد، بین حدود 5300-5000 ق.م.، اولین دوره ی شکوفایی فرهنگی در شمال ایران مرکزی رخ داده باشد، و دومین دوره ی پیشرفت، مربوط به مرحله ی چشمه علی جدید، بین حدود 4700-4400 ق.م. بوده است. در اواخر هزاره ی پنجم قبل ازمیلاد یک افول فرهنگی و کاهش تعداد استقرارها در بیشتر نواحی این منطقه دیده می شود که احتمالا در ارتباط با وقوع یک دوره ی خشک اقلیمی بوده است.