تالارهای ستوندار حسنلو، انتشارگرایی یا نوآوری

معماری هخامنشی به استفاده از تالارهای ستوندار معروف است، ولی ساخت چنین تالارهایی در پیش از دوره ی هخامنشی نیز در ایران معمول بوده است. از دوره ی ماد در نوشیجان و گودین، بناهایی با تالار ستوندار کشف شده است؛ علاوه بر این، در: باباجان، زیویه، حسنلو، کردلر و بسطام نیز نظیر این ساختمان ها وجود دارند. در این بین، قدیمی ترین نمونه ها به حسنلو تعلق دارند که در آنجا در سه دوره ی پی درپی V،IVc و IVb، با تاریخ حدود 1250 تا 800 ق.م.، مجموعا تعداد هفت ساختمان دارای تالار ستوندار به دست آمده اند. ویژگی مشترک اصلی این ساختمان ها، بخش مرکزی آن ها است که به شکل تالاری ستونداری ساخته می شد، علاوه بر این اجزاء و عناصر مشترک دیگری نیز در بین آن ها وجود دارند؛ همچون: رواق ورودی، پیشخوان، راه پله ای مارپیچ در یک طرف پیشخوان، اتاق های جانبی در اطراف تالار، ستون ها و سکوهای چسبیده به دیوارهای تالار و تختگاهی در مقابل ورودی تالار. به کارگیری این ویژگی های مشترک به مدت چند قرن در معماری حسنلو ادامه می یابد و منجر به شکل گیری سنت معماری خاصی می گردد. در مورد خاستگاه و الگوی اولیه ی این سبک معماری، همچنین تداوم و تحولات بعدی آن تا دوره ی هخامنشی، نظریات مختلفی مطرح شده است. برخی از پژوهشگران خاستگاه این سبک را در خارج از فلات ایران جستجو کرده، برخی دیگر برای آن سیر تحولی تک خطی و یا چندخطی در نظر گرفته اند، که اغلب این نظرات بر پایه ی «نظریه ی انتشارگرایی» قرار دارند. در این نوشتار، دیدگاهی متفاوت درباره ی شکل گیری این سبک معماری در حسنلو مطرح می شود. در این دیدگاه، بر پایه ی «نظریه ی نوآوری»، ساخت تالارهای ستوندار با توجه به مشترکات آن ها با دیگر ساختمان های همزمان فاقد تالار ستوندار در حسنلو، به عنوان یک نوآوری درونزا در معماری محلی حسنلو شناخته می شود.