بررسی ویژگی های ژئومورفولوژی و علل شکل گیری فروچاله های دشت ابرکوه

پدیده فروچاله‏ ها و نشست زمین در دشت‏ ها از خطرات طبیعی تشدیدشونده هستند که امروزه به ‏دلیل سرعت و تراکم شکل‏ گیری مورد توجه قرار گرفته ‏اند. از دیدگاه ژئومورفولوژی، می‏ توان فروچاله‏ های اطراف شهر ابرکوه را به دو دسته فروچاله‏ های کوهستانی و دشتی تقسیم ‏بندی کرد. هدف از این پژوهش، شناخت عوامل موثر در شکل‏ گیری فروچاله ‏ها در دشت ابرکوه است. در گام اول با استفاده از روش‏ سلسله مراتبی، مهم‏ترین معیارهای تاثیرگذار طراحی شد و در نهایت، ارزش وزنی آن ها با استفاده از پرسش‏نامه در محیط نرم‏ افزار اکسپرت چویس تعیین شد. معیارهای تاثیرگذار به‏ ترتیب اولویت عبارت اند از: وجود لایه‏ های انحلال‏ پذیر در اعماق (30 درصد)، بافت رسوبات و سازندهای آهکی (4/20 درصد)، افت سفره ‏های زیرزمینی (4/17 درصد)، سیستم آبیاری غرقابی (6/12 درصد)، نوع کاربری (1/7 درصد)، فاصله از چاه ‏های بهره ‏برداری (8/5 درصد)، فاصله از آبراهه ‏های قدیمی (6/3 درصد) و فاصله از گسل (1/3 درصد). در گام دوم، برای صحت ‏سنجی نتایج، از اطلاعات میدانی و آزمایش‏ های پارامترهای مهم خاک‏شناسی استفاده شد. لوگ‏های حفاری پیزومترهای اطراف فروچاله ‏ها و سنگ کف آبخوان دشت ابرکوه، وجود لایه ‏های انحلال‏ پذیر در اعماق را تایید کرد. از طرفی آزمایش‏ ها نشان داد که بافت رسوبات فروچاله ‏های دشتی بسیار ریزدانه و با درصد بالای مقادیر رس و آهک و املاح است. پمپاژ آب از اعماق در جهت مصرف کشاورزی، منجر به ایجاد حفره‏ های انحلالی و در نتیجه فروچاله‏ های دشتی می ‏شود. همچنین موقعیت فروچاله ‏های کوهستانی در بالادست آبخوان دشت ابرکوه است که در دهه ‏های اخیر با افت شدید آبخوان روبه ‏رو شده، بحران افت سفره به ‏همراه سازندهای آهکی، پدیده فروچاله ‏های کوهستانی را به وجود آورده است.