ارزیابی محلول پاشی برگی الیسیتورهای زیستی بر تغییرات عملکردی، شاخص های فیزیولوژیکی و زیست شیمیایی رازیانه (Foeniculum vulgare)

رازیانه یا بادیان سبز گیاهی از خانواده چتریان و جزء قدیمی ترین گیاهان دارویی ایران است که اندام های مختلف آن در صنایع داروسازی، آرایشی و طب سنتی مورد استقبال قرار گرفته است. کاربرد الیسیتورها سبب افزایش عملکرد و تولید متابولیت های ثانویه در گیاهان دارویی می شود. با توجه به افزایش روز افزون تقاضا و اهمیت اقتصادی انواع متابولیت های گیاهی، بکارگیری الیسیتورهای زیستی در سیستم های کشاورزی پایدار در راستای بهبود کیفیت محصول و حداکثر بازده عملکرد و اسانس گیاهان دارویی بومی ایران ضروری بنظر می رسد. این پژوهش در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده کشاورزی دانشگاه زابل در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با 16 تیمار در 3 تکرار در سال 1395 اجرا گردید. در این بررسی، محلول پاشی اسید سالیسیلیک و کیتوزان در سه مرحله رویشی، ابتدای گلدهی و زایشی با غلطت های مختلف توسط سمپاش پشتی انجام گرفت. ویژگی های ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد چترک در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، درصد و عملکرد اسانس، کلروفیل a، b، کاروتنوئید، آنتوسیانین، فلاونوئید، فنل، پراکسیداز و پلی فنل اکسیداز مورد ارزیابی قرار گرفت. براساس نتایج بدست آمده افزایش هم زمان غلظت کیتوزان و اسید سالیسیلیک سبب افزایش تعداد چترک و چتر در بوته شد. بررسی مقادیر بدست آمده نشان داد بیشترین تعداد چتر در بوته از تیمار 5/1 میلی مولار سالیسیلیک اسید و 200 میلی-گرم در لیتر کیتوزان (A15) و کمترین مقدار آن از شاهد (A0) مشاهده شد. محلول پاشی کیتوزان و اسید سالیسیلیک بر وزن هزار دانه تاثیر معنی داری داشت، به طوریکه تیمار 5/1 میلی مولار سالیسیلیک اسید و 150 میلی گرم در لیتر کیتوزان (A14) وزن هزار دانه را 1/41 درصد نسبت به شاهد افزایش داد. بیشترین عملکرد دانه از تیمار A15 با میانگین 1/1025 کیلوگرم در هکتار و کمترین مقدار با میانگین 1/537 کیلوگرم در هکتار در تیمار شاهد مشاهده شد که کاهش 6/47 درصدی (488 کیلوگرم) نسبت به شاهد نشان داد. همچنین با افزایش سطح کیتوزان و اسید سالیسیلیک، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت به طور معنی داری نسبت به شاهد افزایش یافت. بیشترین درصد (86/2) و عملکرد اسانس (9/28 کیلوگرم در هکتار) نیز در تیمار A14 مشاهده شد. عدم کاربرد الیسیتورها سبب کاهش معنی دار مقدار کاروتنوئید، آنتوسیانین و فلاونوئید شد. کاربرد 200 میلی گرم بر لیتر کیتوزان و 5/1 میلی مولار اسید سالیسیلیک، میزان فنل، فعالیت آنزیم پراکسیداز و پلی فنل اکسیداز را بترتیب 3/76، 4/71 و 7/55 درصد نسبت به شاهد افزایش داد. نتایج نشان داد محلول پاشی کیتوزان و اسید سالیسیلیک از طریق افزایش رنگیزه-های فتوسنتزی و اسمولیت های محلول، همچنین محافظت در برابر خسارت نشت الکترولیتی توانایی گیاه رازیانه را بهبود بخشیده و از این طریق عملکرد دانه را افزایش داد. با توجه به اینکه خشکی از ویژگی های بارز منطقه سیستان است، به نظر می رسد کاربرد تلفیقی الیسیتورهای زیستی در غلظت های 5/1 میلی مولار اسید سالیسیلیک و 200 میلی گرم بر لیتر کیتوزان توانست موجب افزایش عملکرد، اجزای عملکرد و تولید متابولیت های ثانویه در گیاه رازیانه گردد. لذا مصرف توام آن بصورت محلول پاشی در جهت توسعه کشت و کار رازیانه و جایگزین برای کود شیمیایی قابل توصیه است.