طرح راه ماهی شبه طبیعی و ارزیابی کارایی آن با مدل شبیه سازی زیستگاه PHABSIM

ساخت سازه‏های متعدد سبب قطع مسیر مهاجرت ماهیان رودخانه می‏شود. موثر ترین روش برای برقراری مجدد جریان، ساختن راه ‏ماهی است. راه‏ ماهی شبه طبیعی از جمله سازه های احداث شده برای این منظور طی دو دهه اخیر در جهان است. به منظور احیای رودخانه ها و تامین توسعه پایدار سامانه رودخانه، ضروری است تا مهندسان رودخانه در کشور به دنبال طراحی سازه‏هایی سازگار با محیط زیست، همچون راه ‏ماهی شبه طبیعی باشند. هدف از پژوهش حاضر، ارائه مبانی بومی سازی طراحی راه‏ ماهی شبه طبیعی و طراحی آن برای یکی از رودخانه‏های ایران و ارزیابی آن به عنوان زیستگاه آبزیان است. برای پیاده‏سازی یک نمونه طراحی، رودخانه جاجرود به دلیل احداث چهار بند روی آن و قطع شدن مسیر مهاجرت گونه‏ها، انتخاب شد. مسیر کانال کنارگذر با استفاده از سرریزهایی با افت‏ هیدرولیکی 25/0 متر طراحی شد و استخرهایی به عرض چهار و طول پنج متر و میزان تلفات انرژی 1/98 وات بر مترمکعب و خیزآب‏هایی به عرض دو متر در طراحی مورد توجه قرار گرفت. همچنین، با استفاده از مدل ریاضی PHABSIM ارزیابی مطلوبیت زیستگاه راه ‏ماهی طراحی شده صورت گرفت و مشاهده شد که درصد عرض مطلوب رودخانه در دبی طراحی در استخرها برای هر یک از گروه های سنی به ترتیب96/1، 97/43 و 93/41 درصد و در خیزآب‏ها 82/5، 5/38 و 2/18 است. مطلوبیت زیستگاه استخرهای استراحت در مقایسه با زیستگاه‏های خیزآب مناسب‏تر بود و نتایج بررسی‏ها نشان داد ماهیان در زیستگاه خیزآب به خلاف زیستگاه استخرها، کناره‏های راه‏ ماهی را به دلیل سرعت‏های مطلوب‏تر به عنوان زیستگاه انتخاب می کنند.