برجستگی های نقش قافیه در شعر فارسی، از آغاز تا سده ی هشتم

قافیه همواره، از ارکان اصلی و کلیدی شعر فارسی بوده است؛ ازهمین رو، شاعران زمانی را صرف قافیه پردازی کرده و به آن اهمیت زیادی داده اند. از سده های ابتدایی شعر فارسی تا به امروز، تغییرات زیادی در قافیه ها رخ داده است. گونه ای از قافیه ها را در شعر برخی از شاعران می بینیم که تا زمان خاصی وجود داشته و بعد از آن به کار نرفته اند؛ قافیه های «اماله» و قافیه های «دال – ذال» ازجمله این قافیه ها است. اماله کردن واژه های قافیه، مختص واژه های عربی نبوده و در واژه های فارسی نیز به‎کار رفته است؛ اما اغلب این قافیه ها عربی هستند که با یاهای مجهول هم قافیه شده اند. قافیه های اماله در دوره های نخستین شعر فارسی اندک اند؛ اما در دوره های بعد بیشتر می شوند. این نوع قافیه ها و قافیه های «دال – ذال» تقریبا تا قرن هشتم به کار رفته اند. در قافیه های دال – ذال، «ذال معجمه» و «ذال عربی» با هم قافیه شده اند.در دوره های بعد که در تلفظ این واژه های فارسی تحولاتی صورت گرفته و همه ذال های معجمه به دال مهمله تغییر یافته اند، تلفظ ذال عربی بر جای مانده است و ما از طریق این نوع قوافی، می توانیم به تلفظ ذال معجمه پی ببریم که شبیه به ذال عربی است یا همان تلفظ را دارد. مورد دیگر، بررسی دخل و تصرفاتی است که شاعران در واژه قافیه صورت داده اند. شاعرانی مانند سنایی، مولوی و سعدی از این لحاظ، نوع آوری بیشتری داشته اند و مولوی از همه شاخص تر است. این مقاله به بررسی موارد مذکور در شعر شاعران فارسی از قرن چهارم تا قرن هشتم می پردازد که دوره رشد و تکوین شعر فارسی است.