تاملاتی در زوج مفاهیم «اصیل» و «اعتباری» در راستای مباحث وجود و ماهیت

مساله اصالت وجود یا ماهیت، همانند سایر مسائل فلسفی، بر مبادی تصوری ویژه ای ابتنا دارد. در نگاه اول، مبادی تصوری این مساله عبارتند از: «وجود»، «ماهیت»، «اصیل» و «اعتباری». مقاله پیش رو عهده دار بحث در باب دو مفهوم اخیر است. در ابتدا به روش توصیفی و تاریخ فلسفه ای، تتبع فراوانی در آثار پیشینیان انجام گرفت، اما به جز سهروردی، صرفا در آثار برخی متفکران متاخر، اشارات آگاهانه ای در باب ویژگی های مفاهیم اصیل و اعتباری یافت شد. بنابر منطوق سخنان فیلسوفان، «اصیل» به معانی محقق در خارج، قابل اشاره حسی، منشا آثار، اثر پذیر، مجعول بالذات، موجود بالذات و... است. از آنجا که مفاهیم «اصیل» و «اعتباری» هماره متمم یکدیگر به کار رفته اند، با لحاظ اطلاقات «اصیل»، معانی گوناگون مفهوم «اعتباری» نیز قابل فهم خواهند بود. از مجموع سخنان صدراپژوهان و منتقدان ایشان چنین استنباط می شود که هر یک از مفاهیم «اصیل» و «اعتباری»، حائز سه معنای عام، خاص و اخص است. برای دست یابی به این معانی، تمرکز بر سه شرط «تحقق خارجی»، «منشئیت آثار» و «مجعولیت بالذات» اهمیت فراوان دارد؛ علاوه بر آن، بایستی تمایز مفاهیم «بالتبع» با «بالعرض» و تقابل آنها با «بالذات» را نیز لحاظ نمود.