بررسی پیوند معرفت تصوری و تصدیقی با تاملی معناشناسانه در قاعده ما لا حد له لا برهان علیه

فیلسوفان مسلمان با استناد به قاعده «ما لا حد له لا برهان علیه» و «ما لا برهان علیه لا حد له» پیوند معرفت تصوری و تصدیقی انسان را نسبت به برخی موجودات نشان داده و امکان یا امتناع یکی از آن دو را دلیل بر امکان یا امتناع دیگری معرفی کرده اند. در این مقاله، نخست به اختصار از چیستی و اقسام حد و برهان سخن به میان آمده و سپس مفاد اصل و عکس این قاعده تشریح شده است. در ادامه، با توجه به ادله و مستندات قاعده، به این نتیجه دستیافته ایم که مفاد برخی از این ادله، تثبیت ملازمه کلی بین معرفت تصوری حاصل از حد وجودی و معرفت تصدیقی برگرفته از برهان لم مطلق است و برخی دیگر نیز از جهت وجود و عدم بر ملازمه بین دو نوع معرفت، دلالتی ندارند. مطابق مفاد دلیلی دیگر می توان ملازمه بین حد و برهان لم مطلق را به حد ماهوی نیز تعمیم داد و در مورد کلیت یا جزئیت گزاره های حاکی از ملازمه وجودی و عدمی بین دو نوع معرفت، قائل به تفصیل شد.