بررسی مولفه های ساختاری و عناصر بصری نسخ قرآن های مذهب عصر قاجار در کتابخانه مرکزی تبریز

هدف پژوهش: این پژوهش درصدد است ضمن معرفی نسخ قرآنی مذهب عصر قاجار کتابخانه مرکزی تبریز، آرایه های قرآنی آثار مورد نظر را شناسایی و ساختارشناسانه بررسی نموده و نسخه های قرآنی مذهب را به‎لحاظ ساختارشناسی از منظر ترکیب بندی صفحات و فرم نقوش تفحص و ارزیابی کند. روش/ رویکرد پژوهشی: تحقیق حاضر به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است و اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه میدانی گردآوری و تدوین گردید. از بین 20 نسخه قرآنی مذهب قاجاری موجود در کتابخانه مرکزی تبریز و با صلاحدید متخصصان این حوزه و کارشناس کارآمد بخش نسخه شناسی کتابخانه مذکور، جامعه آماری پژوهش را 10اثر قرآنی مذهب سند دار تشکیل می دهد که با توجه به نیاز موضوع پژوهش حاضر، برگزیده شده است. اطلاعات تحقیق در قالب جدول‎ها و نمودارها از طریق نرم افزار SPSS و EXCEL طبقه بندی و محاسبه شده اند. اصالت/ ارزش پژوهش: مطالعهنسخه های مذهب قرآنی محفوظ در آرشیو کتابخانه مرکزی تبریز و عناصر تزئینی وابسته به قرآن ها، سبب ژرف عمیق و ارتقای کیفیت آثار هنری و تذهیب های قرآنی می شود. این مقاله در نظر دارد جنبه های هنری نسخه های قرآن های مذهب را با تاکید بر عصر قاجار مطالعه کند و تفحصی را انجام دهد. لیکن، آثار مطالعاتی تاکنون معرفی نشده و پژوهشی بر روی آنها انجام نشده است. یافته های تحقیق نشان داد 9/39% از سرلوح قرآن ها بدون تاج همراه با کتیبه سرسوره بوده و 91/60% تاج دار و دارای کتیبه های فوقانی و تحتانی است. 47/67% از صفحات متن دارای تزئینات نشان دار هستند. در بخش عناصر تزئینی و نقوش 1/44% نقوش ختایی، 9/8%نقوش اسلیمی، 2/14% نقوش انتزاعی، 3/3% گره چینی، 1/18%دارای جدول کشی و عناصر شرفه دارای میانگین 4/11% درصدهای فروانی نسبی در بین توزیع نقوش هستند. نتایج تحقیق: نتایج پژوهش حاکی آن است، عناصر تزئینی همچون نقوش ختایی، اسلیمی، تاج، نیم تاج، کتیبه، انواع جدول کشی، نقوش ترصیع، نقوش انتزاعی و... در قرآن های منتخب از دوره قاجار کتابخانه مذکور مشاهده شده است. استفاده از گل های گرد، شاه عباسی، اناری، اسلیمی های توخالی و به‎صورت قاب بندی ساده، ترکیب بندی حلزونی، تنوع رنگی در گل ها و جدول‎ها، بیش ترین استفاده از رنگ طلا جزء ویژگی های شاخص تذهیب های قرآنی عصر قاجار کتابخانه ذکرشده است.