نقد تقدیرگرایی در الهیات رهایی بخش اقبال لاهوری

علامه محمد اقبال لاهوری (1938 - 1877 م)، از فیلسوفان، شاعران و احیاگران بزرگ جهان اسلام بوده که با سروده های روشنگرانه و نیز گفتارها و نوشتارهای پرمایه اش، طرح فلسفه و نظامی فکری به نام «حکمت خودی» را درانداخت. وی با نفی از حکمت های بی فروغ غرب مدرن ، در پی نگاه واقعیت مدار، ژرف و دیده ورانه شرقی و قرآنی است که آمیزه ای از خداباوری، فطرت، عشق، عرفان، خردورزی، خودآگاهی، حماسه، غیرت، ایثار، تپش، انتخابگری، آفرینش گری و... است . دیدگاهی که مجموعا الهیات رهایی بخش او را شکل می دهند. او با درک و دریافت دقیق و سنجیده از قرآن و سنت و با سر مشق گرفتن از فیلسوف مجاهد شرق، سید جمال الدین اسد آبادی، تقدیر و مشیت الهی را - که از دیرباز بهانه ای برای رکود و سازش و واپس گرایی بود - از تفسیر های جبر باورانه و اشعری گرا رها کرد و عملا تفسیری شیعی و برآمده از مکتب اهل بیت(ع) را که به وفق انتخابگری، آزادی و سرنوشت سازی است، به رخ کشید. از این رو، روح شرقی را بر تن بی جان خفتگان دمید، تا بندگی قدرت های استعماری برهند و به اتحاد و اقتدار و آفرینش گری و پویایی و طرح و تحقق آرزوها دست یابند.