تحلیل مقایسه ای مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز (یادداشت فنی)

ارزیابی پیامدهای ناشی از افزایش بی رویه جمعیت و نیاز روزافزون به منابع طبیعی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک با حساسیت و شکنندگی بالا، از ضروریات بنیادین مدیریت جامع حوزه های آبخیز است. اگرچه مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز به ‏هم ‏نزدیک هستند اما تفاوت های بین این دو مفهوم هنوز برای بسیاری از افراد واضح نمی ‏باشد. لذا نوشتار حاضر به معرفی، روشن سازی و مقایسه دو مفهوم سلامت و پایداری حوزه آبخیز پرداخته است. بررسی های انجام شده نشان می دهد که سلامت حوزه آبخیز توانایی بوم سازگان های آن برای حفظ ساختار، خودتنظیمی و بازیابی توانایی ها بعد از بروز تنش ها می باشد. این مفهوم یک فرآیند مقطعی است و با خدمات حوزه آبخیز ارتباط نزدیکی دارد، به طوری‏که برای ارزیابی سلامت حوزه آبخیز از معیارهای زیستی- فیزیکی استفاده شده و نتایج حاصل از ارزیابی آن علاوه‏ بر ارائه سامانه هشدار اولیه تخریب محیط زیست، علت تنش و مشکل موجود در سامانه آبخیز را تشخیص خواهد داد. اما پایداری حوزه آبخیز در واقع به توانایی آن برای تداوم ارائه خدمات در آینده نامحدود مربوط می شود. به عبارت‏ دیگر پایداری حوزه آبخیز یک فرآیند طولانی مدت است که در ارزیابی آن از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی به عنوان ابعاد اصلی ارزیابی استفاده می شود. بنابراین اطلاعات حاصل در مورد هر یک از مفاهیم سلامت و پایداری می تواند به عنوان مبنایی مناسب برای برنامه ریزی های جامع مدیریتی در مقیاس حوزه ‏آبخیز تلقی شود که درک صحیح این مفاهیم به مدیران و سیاست گزاران برای اتخاذ تصمیم های مناسب کمک خواهد کرد.