بوکن: سکونت گاه های سنتی مقنیان (نمونه بوکن های اردکان)

در معماری ایران بوکن  کاربردهای متعددی دارد. جغرافیا و محیط تعیین کننده شکل ساختاری بوکن است. در استان کویری یزد نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، بوکن ها به چند دسته تقسیم می شوند. هرکدام از این نوع بوکن ها بر اساس ساختار کاربردی آن در دل زمین تعبیه می شوند. ساختار بوکن های چوپانی با توجه به موقتی بودن و فقط نگهداری از دام ساختار خاص خود را دارد. شاید چوپان به مدت چند ماه از آن بهره نبرد و بعد با توجه به نبود علوفه در دشت به مکان دیگر مهاجرت کند. بوکن های انسانی که شاید قدمت آن به پیش از تاریخ هم برسد معمولا در حاشیه رودخانه های فصلی حفرشده اند. این نوع بوکن ها با توجه به اینکه محل استقرار بشر بوده از ساختار معماری بهتری برخوردار هستند. بشر در این حاشیه رودخانه ها بوکن های متعددی احداث می کردند و جامعه نسبتا پویا برخوردار بودند. در این مقاله به سبب اینکه رویکرد ما بوکن های مقنی ها می باشد به بررسی بیشتری در این حوزه پرداخته شده است. اگرچه از نظر کالبدی و کارکردی بوکن های مقنی ها را می توان گونه ای از بوکن های سکونتی محسوب نمود ولی به واسطه موقتی بودن سکونت در این فضاها یک سری اقتضائات و ویژگی های معماری خاص خود را دارند که در این مقاله بدان پرداخته می شود. ناگفته نماند برخی از قنات های روستایی یا قنات هایی که طول کوره آن خیلی بلند نیست بوکن دائمی دارند و همواره مقنی ها برای استفاده و پیشکارکنی بهره می بردند. بوکن های چوپانی، بوکن های محل اسکان زندگی دائمی انسان ها و بوکن های مقنی ها ازجمله شاخص ترین بوکن هایی موردی شهرستان اردکان یزد هستند که در این مقاله به اقتضا بدان پرداخته می شود.