بازنمایی خود و دیگری در رمان فارسی: خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در سه رمان تنگسیر، سووشون و همسایه‏ ها

چگونگی بازنمایی خود و دیگری همواره در کانون توجه پژوهشگران عرصه‏ های گوناگون و به‏ طور خاص، نشانه‏ شناسی و تحلیل گفتمان، بوده است. پژوهش حاضر با هدف مطالعه‏ ی چگونگی بازنمایی خود ایرانی و دیگری غیر ایرانی در رمان‏هایی که در سال‏های 1340 تا 1357 به رشته‏ تحریر درآمده ‏اند، و نیز یافتن پاسخ این پرسش که آیا در رمان‏ های این دوره، تقابل خود/دیگری با تقابل فرهنگ/نافرهنگ همپوشانی دارد یا خیر، نگاشته شده است. از رمان‏های پرشمار این دوره، سه رمان تنگسیر (1342)، سووشون (1348) و همسایه‏ ها (1352)، به سبب حضور پررنگ دیگری غیر ایرانی در آن‏ها، انتخاب شدند. نظریه‏ های نشانه‏ شناسی فرهنگی و رویکرد تحلیل گفتمان تاریخی چارچوب نظری پژوهش حاضر را تشکیل می‏دهند. نتایج پژوهش گویای آن است که در سپهر نشانه‏ ای ایران سال‏های 1340 تا 1357، جایگاه دیگری از زاویه‏ دید مردم و از زاویه‏ دید حکومت متفاوت است و این تفاوت به تقابل مردم و حکومت می‏ انجامد که گویای اهمیت دیگری غیر ایرانی در سپهر نشانه‏ ای ایران این سال‏هاست. از زاویه‏ دید مردم، دیگری دشمن و متخاصم است اما از زاویه‏ دید حکومت، دیگری قدرتی است که خود به آن وابسته است. بر اساس یافته‏ های پژوهش حاضر، در رمان‏های این دوره، بازنمایی خود به‏ مثابه‏ فرهنگ و دیگری به‏ مثابه نافرهنگ، یا، به عبارت دیگر، همپوشانی دو تقابل خود/دیگری و فرهنگ/نافرهنگ وجود ندارد.