بررسی فعالیت علمی- آموزشی ابوریحان بیرونی در کتاب التفهیم

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی (362-440ه) از علمای بزرگ و از ریاضی دانان و منجمان شرق است. تالیفات این مرد بزرگ به زبان عربی به عنوان زبان علمی عالم اسلام و ایران بوده است. التفهیم لاوائل صناعه التنجیم یکی از تالیفات ابوریحان بیرونی که در سال 420 ه.ق. و در غزنه و زمان پادشاهی محمود غزنوی نوشته شد و دو متن فارسی و عربی از آن موجود است. هدف محققان در این مقاله، بررسی و نقد التفهیم ابوریحان بیرونی از نظر موضوع و پردازش کتاب و روش کار آن نیز به شیوه تحلیل محتوا و بررسی اسنادی میباشد. کتاب التفهیم با گفتاری پیرامون هندسه آغاز می شود و سپس به شمار (حساب) می پردازد. گفتار سوم پیرامون حال های آسمان و زمین، با فصل هایی پیرامون سیاره ها و ستاره ها، خشکی ها و دریاها، ماه و سال و گاه شماری، است. گفتار چهارم پیرامون اسطرلاب است. پس از این پیشنیازها به گفتار پنجم می رسیم که پیرامون قانون های اخترشناسی است. بیرونی در آغاز گفتار پنجم، به پیشنیاز بودن گفتارهای پیشین برای فراگیری این قانون ها اشاره می کند.