ارزیابی تاثیر فاصله های آبیاری در مرحله های مختلف رشد بر صفات فیزیولوژیک ژنوتیپ های برنج در شرایط آب و هوایی خوزستان

برنج را می توان مانند برخی گیاهان زراعی "گندم و ذرت" به عنوان یک گیاه هوازی آبیاری کرد. کاهش آب در دسترس گیاهان با مقاومت کمتر به خشکی در فاصله های آبیاری چند روزه یک بار به ویژه در مرحله گیاهچه ای بر صفات رشدی گیاه اثر منفی گذاشته و سبب کاهش رشد رویشی می شود. آبیاری تناوبی با فاصله زمانی کمتر در مرحله زایشی می تواند گزینه مناسبی برای کاهش جنبه های منفی خشکی پایان فصل رشد باشد. این پژوهش به منظور بررسی تاثیر فاصله های مختلف آبیاری بر تغییرپذیری های ماده خشک برگ، ساقه و عملکرد ژنوتیپ های (نژادگان) برنج انجام شد. هدف از این تحقیق شناسایی و واکنش فیزیولوژیکی سازوکارهای متحمل و یا حساس به کم آبی و غرقاب صفات بود. شناسایی این عامل ها از طریق بررسی روند تغییرپذیری های صفات یاد شده و نقش مثبتی که فرایند دوران رشد گیاه می توانند در افزایش عملکرد دانه ایفا کنند و همچنین ارائه صفات کاربردی برای اصلاح ژنوتیپ های مورد کشت برنج اجرا شد. آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده روی فاصله های مختلف آبیاری و ژنوتیپ های برنج هوازی بر شاخص های فیزیولوژیکی و عملکرد دانه در استان خوزستان به مدت دو سال (1393 و 1394) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شاوور با طول شرقی 28 : 48 عرض شمالی 50 : 31 طراحی و اجرا شد. چهار فاصله آبیاری (1، 3، 5 و 7 روزه) درکرت های اصلی تا عمق پنج سانتی متری و 12 ژنوتیپ برنج در کرت های فرعی در سه تکرار قرار گرفتند. نتایج تجزیه مرکب نشان داده بین ژنوتیپ، فاصله آبیاری (با حجم 60 متر مکعب آب برای هر بار آبیاری در هر کرت) و اثر متقابل دو عامل در همه ی مرحله های رشد صفات تفاوت معنی داری در سطح یک درصد وجود داشت. فاصله آبیاری دوم بیشترین عملکرد را نیز به خود اختصاص داده بود. ژنوتیپ IR 81025-B-327-3 با میانگین 10/6555 کیلوگرم در هکتار از بیشترین میزان عملکرد دانه برخوردار بود. بیشترین میزان وزن ساقه در دو فاصله آبیاری با تناوب روزانه و سه روزه به دست آمد. کاهش وزن ساقه در فاصله بین 100 تا 125 روز پس از کاشت می تواند به دلیل سهم آن در انتقال دوباره ماده پرورده (اسیمیلات) باشد. همان گونه که بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار عملکرد دانه با ساقه (**382/0) بود می توان بخشی از این افزایش عملکرد دانه را در نتیجه انتقال دوباره ماده پرورده ها از ساقه عنوان کرد. وزن برگ برخلاف وزن ساقه بیشترین میزان خود را در همه مرحله های رشدی در فاصله های آبیاری با تناوب پنج و هفت روزه دارا بودند که با توجه به همبستگی مثبت و معنی دار بین دو صفت اخیر این نتایج قابل توجیه می باشد. صفات مزبور همگی بیشترین میزان خود را در مرحله های پایانی و بحرانی رشد در فاصله آبیاری با تناوب سه روزه داشتندو از آنجایی که بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار نیز در مرحله پایانی رشد حاصل شده می توان افزایش عملکرد در این فاصله آیباری را توجیه کرد. همین همسویی با ژنوتیپ نیز به دست آمد به گونه ایی که ژنوتیپ های با مقاومت بالاتر به دلیل سازگاری بیشتر به ویژه در مرحله های آغازین رشد که گیاه وارد مرحله زایشی می شود توانستند عملکرد بیشتری نیز داشته باشند. این در حالی بود که انرژی گیاه در مرحله های آغازین رشد بیشتر صرف سازگاری و مقاومت با شرایط پیرامون خود می شود، بنابراین افزایش میزان صفات بسیار کمتر بود. در کل ژنوتیپ هایی که بیشترین میزان ها را در مرحله تاثیر گذار اواخر دوره رشد دارا بودند از بیشترین عملکرد دانه نیز برخوردار بودند ولی از صفاتی که کمترین میزان را دارا بودند نتایج به کلی معکوسی مشاهده شد.