تحلیل مقایسه ای خدمات اکوسیستمی بوم نظام های کشاورزی فشرده، رایج وارگانیک با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ( ANP )

پایداری بوم نظام های کشاورزی وابسته به توانایی آن ها در عرضه مجموعه ی کاملی از خدمات چندگانه بوم سازگانی (اکوسیستمی) به جای خدمات تولیدی صرف است. بوم نظام ها همچنین باید شبکه ای از خدمات تنظیمی و حمایتی مانند حاصل خیزی خاک، مهار و مدیریت (کنترل) آفات و گرده افشانی را فراهم سازند. در این رابطه، بوم نظام های مختلف کشاورزی برای ایجاد تعادل بین خدمات چندگانه اکوسیستمی توسعه یافته اند. بر این مبنا، هدف این تحقیق ارزیابی بوم نظام های مختلف (صنعتی، ارگانیک و رایج) از لحاظ تولید خدمات اکوسیستمی در ارتباط با معیارهای پایداری کشاورزی با استفاده از فرایند تحلیل شبکه بود. در این بررسی، چارچوب بوم شناختی (اکولوژیکی) –اجتماعی توسعه یافته توسط لسکورت برای مدیریت زیست بومی بوم نظام های کشاورزی استفاده شد. این مدل به بازنمایی نظام مند و شفاف سامانه اجتماعی-بوم شناختی و ارتباطات پویای بین آن ها می پردازد. این مدل همچنین نشان می دهد که چگونه فعالیت های مدیریتی با اثرگذاری های چندگانه، می تواند زمینه تولید خدمات مختلف را فراهم سازد. با استفاده از این چارچوب، رابطه های خدمات اکوسیستمی بر مبنای دو نوع ساز و کار اثرگذار بر این رابطه ها گروه بندی می شود: 1) اثرات محرک ها (بوم نظام های صنعتی، ارگانیک و رایج) بر خدمات چندگانه اکوسیستمی و 2) تعامل میان خدمات اکوسیستمی. در این بررسی، از فرایند تحلیل شبکه ای برای مقایسه بوم نظام های مختلف در رابطه با خدمات اکوسیستمی طی چهار مرحله استفاده شد: طراحی شبکه شامل تعیین مولفه های اصلی بوم نظام و رابطه های بین آن ها (بوم نظام های کشاورزی و شاخص های مرتبط با خدمات اکوسیستمی)؛ 2) ارزیابی مقایسه ای اهمیت نسبی مولفه ها بر مبنای نظرهای کارشناسان و کشاورزان؛ 3) محاسبه بردار اولویت ها و تلخیص اهمیت کلی مولفه ها (بوم نظام ها) در نظام کشاورزی؛ و 4) اعتبار بخشی به نتایج از طریق گروه کارشناسان. نتایج تحقیق در رابطه با شاخص های مرتبط با خدمات اکوسیستمی از نظر پاسخگویان نشان داد که شاخص های فرآیندی و ساختاری آب و حفاظت خاک در کنار شاخص خدمت تولیدی (غذا) سنگ بنای یک نظام کشاورزی متعادل و پایدار هستند و بر همین مبنا بوم نظام های ارگانیک و صنعتی را بر بوم نظام سنتی برتر معرفی کرده اند. موضوعی که توسط برخی محققان نیز اشاره شده است. همچنین نتایج نشان داد که خدمات تولیدی، حمایتی، تنظیمی و فرهنگی به ترتیب بالاترین اولویت را در یک نظام متعادل و پایدار کشاورزی داشتند. موضوع مهم دیگر در این نتایج اهمیت بالای شاخص آب و تولید در رابطه با خدمات اکوسیستمی چهارگانه بود و همچنین مناسب ترین بوم نظام ها ارگانیک و صنعتی بود که اهمیت تلفیق آن ها را در یک بوم نظام مطلوب می رساند. بنابر نتایج و در هماهنگی با نظریه های Pretty et al. (2011) می توان استدلال کرد که کشاورزی فشرده پایدار می تواند راه کار مناسبی برای ایجاد تعادل در بین خدمات اکوسیستمی در بوم نظام های کشاورزی باشد. در همین زمینه همچنین کیانی و همکاران ضمن بررسی شرایط استان های مختلف کشور از نظر پایداری تولید، تصریح می کنند که اگرچه فشرده سازی در کشاورزی ایران در طی 5 دهه گذشته افزایش یافته است، اما شاخص های مرتبط با ثبات و پایداری تولید کاهش یافته است؛ بنابراین تنها راه تامین نیاز غذایی جمعیت آینده کشور افزایش کارآیی استفاده از نهاده ها و حرکت به سمت فشرده سازی پایدار می باشد که در آن ضمن توجه به مسئله های محیط زیستی مانند حفاظت آب و خاک، شاخص های تولیدی نیز اهمیت فراوانی دارند.