تأثیر نظام طبقاتی عهد ساسانیان بر نهضت مزدک

جنبش مزدکیان از سال 494 میلادی در زمان سلطنت قباد ساسانی آغاز شد و تا سال 524 میلادی یعنی 30 سال ادامه داشت. این جنبش در طول سه دهه دامنه ای شگرف یافت و در اثر عمق نفوذ و گسترش خویش، پادشاه ساسانی قباد را به سازش و مدارای با خود واداشت. راز بسط سریع و اقتدار جنبش را باید در شرایط ویژه اجتماعی آن روز جامعه ساسانی که یک جامعه محافظه کار اشرافی مبتنی بر نظامات و مقررات جابرانه بود، دانست. در چنین اوضاع اجتماعی و در دوران سلطنت پیروز، قحطی بزرگی در گرفت که هفت سال به طول انجامید. قطحی همراه با خراج های سنگین حکومتی مردم را به ستوه آورد. علت خالی شدن خزانه علاوه بر غارتگری دربار اشراف جنگ های متعدد با هیاطله و بیزانس و پرداخت غرامات کمر شکن بود در اثر همه این عوامل استیصال مردم به حدی رسیده بود که تحمل ناپذیر بود. بدینسان در آستانه جنبش مزدکی در ایران شرایط عینی برای انفجار از هر جهت فراهم بود. در چنین شرایطی مزدک پسر بامداد از مردم پارس که مردی روحانی بود موفق شد با فصاحت لسان و قدرت فکر و منطق خود تعالیم خویش را در افکار عامه رسوخ داده و سر منشا جنبشی شگرف شود. قباد که به دلیل قدرت موبدان و بزرگان قلبا از این وضع ناراضی بود فرصت را غنیمت شمرده و از مزدک حمایت کرد توانست با تکیه بر پشتیبانی مزدکیان و توده مردم از قدرت زمینداران و موبدان و اشراف بکاهد اظهار علاقه پادشاه به مزدک و یارانش فرصت داد که به نهضت خود شکل انقلابی ببخشند. سرانجام با ولیعهدی انوشیروان که از مخالفان سرسخت نهضت مزدکی بود و نفوذ فوق العاده ای بر پدرش قباد، او را مجاب کرد که آیین مزدکی را قلع و قمع کند. گفته شده که سی هزار مزدکی به فرمان انوشیروان قتل  عام شدند.