شواهد تغییرات اقلیمی و نوسانات سطح دریاچه ارومیه در خاک های دفن شده در حاشیه جنوب شرقی آن

خشک شدن دریاچه ارومیه و پسروی سواحل آن منجر به برجای ماندن پهنه وسیعی از اراضی شور در حواشی آن گردیده است. از آنجایی که خاک ها نشانه های محیطی که در آن تشکیل و تکامل یافته اند را در خود ثبت می کنند، مطالعه خاک ها در مجاورت دریاچه های خشک شده، می تواند اطلاعات ارزشمندی از گذشته منطقه و شرایط اقلیمی آن دوران در اختیار قرار دهند. لذا هدف از انجام این تحقیق، بررسی شواهد تغییرات سطح دریاچه ارومیه با مطالعه خاک های تکامل یافته در حاشیه جنوب شرقی آن بود برای انجام این تحقیق یک برش عمود بر دریاچه ارومیه در حاشیه جنوب شرقی آن در دشت بناب انتخاب شد. سپس هفت خاکرخ با شرایط تکاملی مختلف براساس واحدهای ژئومورفیک و فاصله از دریاچه ارومیه انتخاب، حفر و تشریح شدند. پنج خاکرخ در سطوح مختلف پلایای دریاچه ارومیه و دو خاکرخ در دشت بناب واقع شدند. از تمامی افق های مشخصه نمونه خاک جمع آوری گردید و برخی از آنالیزهای فیزیکوشیمیایی بر روی نمونه های خاک انجام شد. از برخی از افق های پدوژنیک نیز نمونه دست نخورده برای مطالعات میکرومورفولوژی تهیه گردید. همچنین مطالعه کانی شناسی برخی از افق های مشخصه نیز صورت گرفت. نتایج نشان داد از میان خاکرخ های مطالعه شده، خاکرخ های 1 الی 5 دارای خاک شور و خاک دفن شده بودند و تکامل آن ها تحت تاثیر رسوبات و نوسانات ناشی از دریاچه ارومیه بوده است. در تمامی این پنج خاکرخ، در خاک دفن شده، درجات مختلفی از تکامل مشاهده شد که نشان دهنده دوره زمانی متفاوت خروج آنها از زیر آب، پیش از دفن شدگی مجدد با رسوبات دریاچه ای بود. تا خاکرخ 3، با دور شدن از دریاچه ارومیه، خاک های دفن شده، تکامل بیشتری نسبت به خاک روئین نشان دادند و این بیانگر جوان بودن خاک در بالای این خاکرخ ها بود. مطالعه میکرومورفولوژیکی افق کلسیک دفن شده در عمق 50-105 سانتی متری خاک رخ 2 نشان داد که خاکدانه سازی و جداشدگی در این افق به خوبی اتفاق افتاده است و پوشش ها و پرشدگی های آهکی در دیواره و داخل منافذ مشاهده شد. در خاک دفن شده در خاکرخ 3، علاوه بر تکامل افق کلسیک، تشکیل اسمکتیت به صورت نوتشکیلی نیز مشاهده شد. در خاکرخ های 4 و5، خاک روئین نیز همانند خاک دفن شده تکامل خوبی داشت و این نشان داد که این بخش از منطقه مطالعاتی برای زمان نسبتا طولانی تحت تاثیر فرایندهای خاکسازی بوده است. براساس نتایج حاصل از این تحقیق، شواهدی از خاک دفن شده و رسوبات دریاچه ای در خاکرخ 6 که در اراضی کشاورزی واقع بود، مشاهده نگردید. در این خاکرخ، افق های کلسیک با تکامل خوب مشاهده شد که نشان از پایداری سطح و قدمت خاک در این منطقه حداقل نسبت به سایر خاکرخ ها داشت. بنابراین، به نظر می رسد که خاکرخ 5، احتمالا آخرین نقطه ای در حاشیه حنوب شرقی دریاچه ارومیه است که مستقیما تحت تاثیر دریاچه ارومیه واقع شده است. براساس نتایج به دست آمده، وجود خاک های دفن شده و لایه بندی های مختلف با انقطاع بافتی در خاکرخ -های مطالعاتی نشان داد که دریاچه ارومیه در گذشته نیز به دلیل تغییرات اقلیمی، نوسانات زیادی از نظر گسترگی و عمق داشته است. براساس نتایج این تحقیق، گستردگی دریاچه ارومیه بیش از حداکثر گستردگی ثبت شده آن در صد سال گذشته بوده است و پسروی ساحل آن در حاشیه جنوب شرقی مرحله به مرحله و همراه با پیشروی های متعدد و رسوب گذاری های مجدد بوده است و به این طریق توانسته است بر روی روند تکامل خاک ها در مجاورت خود اثر گذار باشد.