بررسی تطبیقی کارکردهای هنری نقشمایه آینه در اشعار زنانه و مردانه

موتیف یا نقشمایه آینه در شعر مردانه فارسی کارکردهای هنری گوناگونی داشته است، از تصاویری که خاقانی بر اساس سوابق ادبی و فرهنگی مربوط به آینه محسوس و مادی آفریده است تا به کار رفتن به عنوان رمز انسان کامل و دل خالی از تعلقات و محل تجلی ذات و صفات الهی در اشعار عرفانی (مثلا مثنوی معنوی) و رمز حیرت در شعر بیدل. اما در دیوان ژاله قائم مقامی همراز زن گشته و موضوع اصلی سروده هایی قرار گرفته است که تنها با نگاه زنانه ژاله میتوانست پدید بیاید. محققان در بررسی این سروده ها اشتباهاتی داشته اند که بیان خواهد شد. کمی پس از ژاله و بدون مطالعه شعر او، فروغ فرخزاد نیز چنین رابطه شخصی زنانه ای با آینه دارد و صورخیال پیچیده تری را بر اساس آن می آفریند. اما این پیوند ذاتی را که ژاله میان زن و آیینه برقرار میکند در اشعار حکمی و غیرشخصی و مردانه پروین اعتصامی نمیبینیم. برای همین بهره گیری او از آینه در چارچوب مضامین تکراری گذشتگان باقی مانده است و شخصی و ابتکاری نیست. مقاله حاضر با اشاره ای به رابطه زن با آینه و ویژگی های سبکی اشعار زنانه، به بررسی موارد کاربرد آینه در سروده های شاعران یادشده میپردازد و زنانگی این کاربردها و تاثیر آن را در خلاقیت سرایندگان نشان میدهد، ضمن اینکه بر تفاوت استفاده ژاله و فروغ از این وسیله نسبتا زنانه، تاثیر زنانگی و شخصی بودن شعرشان بر خلاقیت آنها و تفاوتشان با پروین و گذشتگان تاکید میکند.