کالوس زائی و اندام زائی از جداکشت های مختلف گیاه علف مار Capparis spinosa L تحت شرایط درون شیشه ای

گیاه کبر Capparis spinosa L مهمترین گونه خانواده Capparaceae بوده که به عنوان یکی از گیاهان مهم دارویی محسوب می گردد. کاربرد دارویی این گیاه به دلیل غنی بودن ریشه ها و جوانه های مولد گل و میوه ها از ترکیبات دارویی نظیر فلاونوئید ها، ساپونین ها، پکتین ها، اسانس ها و بویژه گلیکوزیدها و گلیکوزینولات ها است. با توجه به اهمیت گیاه دارویی علف مار و مشکل تکثیر این گیاه از طریق بذر، در این تحقیق بهینه سازی شرایط کشت به منظور تولید کالوس و باززایی این گیاه انجام شد. این پژوهش در پژوهشکده زیست فناوری و مهندسی زیستی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. جهت انجام تحقیق حاضر جداکشت های برگ لپه ای، برگ، غنچه، پرچم، محور روی لپه، ریشه، گلبرگ، کاسبرگ و گره در محیط کشت MS با ترکیب هورمونی مختلف کشت شدند. از دو سطح مختلف 2,4-D mg/l)3 و 5/2) همراه با mg/l01/0 کاینتین و سه سطح NAA mg/l)3، 5/2 و 2) در ترکیب با mg/l5/0 BAبرای کالوس زایی استفاده گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار و هر تکرار با 5 ریزنمونه انجام شد. به منظور باززایی گیاهچه از کالوس های تولید شده، کالوس ها برای تولید شاخساره در محیط کشت های حاوی تنظیم کننده رشد و ترکیب هورمونی KIN،NAA ، BAP وIBA با غلظت های مختلف کشت شدند. نتایج تجزیه واریانس مشخص نمود که اثر تغییرات ریزنمونه و برهمکنش ترکیبات هورمونی و ریزنمونه برای سه صفت وزن تر، وزن خشک کالوس و درصد کالوس دهی در سطح 1% معنی دار بود ولی اثر تغییرات تنظیم کننده رشد برای صفت درصد کالوس دهی معنی دار نشد. در مجموع تمام ترکیبات هورمونی مختلفی که برای کالوس دهی در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند، مناسب بودند ولی عکس العمل ریزنمونه ها برای تولید کالوس متفاوت بود. به طوری که ریزنمونه پرچم بالاترین درصد کالوس دهی (100 درصد) را در تمامی محیط کشت ها داشت. نتایج این پژوهش نشان داد که بهترین ترکیبات هورمونی برای کالوس دهی از نظر میانگین وزن تر کالوس، محیط کشت MS حاویNAA mg.l-1 02/0+ KIN mg.l-11(با میانگین 27/0 میلی گرم بر لیتر) و برای میانگین وزن خشک کالوس نیز محیط کشت MS حاویNAA mg.l-1 3+ BAP mg.l-15/0 و MS حاویNAA mg.l-1 02/0+ KIN mg.l-11 (به ترتیب با میانگین 026/0 و 027/0 میلی گرم بر لیتر) بودند. بهترین محیط برای تولید شاخساره از کالوس محیط کشت MS حاوی KIN mg.l-12 (40 درصد) و NAA mg.l-1 2 (40 درصد) برای تولید ریشه محیط کشت MS حاویNAA mg.l-1 1 (30 درصد) بود. در این پژوهش با کاربرد غلظت های مختلف تنظیم کننده رشد و نوع ریز نمونه، بهترین ریزنمونه و بهترین تنظیم کننده رشد جهت بدست آوردن بیشترین کالوس برای تولید گیاهچه انتخاب شد. بر اساس نتایج حاصله، ریزنمونه پرچم و تمامی ترکیبات هورمونی مورد استفاده برای کالوس زایی مناسب بودند. بیشترین تولید شاخساره را تیمار NAA (mg.l-12) و KIN (mg.l-12) و تولید ریشه تیمار NAA (mg.l-11) در شرایط کشت درون شیشه ای داشتند. لذا استفاده از این تیمارها و ریزنمونه های ذکر شده در این تحقیق که بهترین کالوس زایی و در ادامه بیشترین تولید شاخساره و ریشه را به منظور تکثیر این گیاه در شرایط کشت درون شیشه ای نشان دادند، پیشنهاد می گردد.