نقش سنت زیارت-تفرج در فرهنگ ایرانی با تکیه بر نمونه موردی بقعه شاه نعمت الله ولی

مردم ایران همواره پیوند عمیقی با طبیعت اطراف خود داشته اند و منظر فرهنگی آنها نیز در ارتباط با منظر طبیعی و متاثر از آن بوده است به گونه ای که با بررسی اماکن مذهبی ایران به هم نشینی ثابت عناصر طبیعی در کنار مکان مقدس پی می بریم. این قبیل مناظر از کارکرد مذهبی صرف خود فراتر رفته اند و تعامل میان انسان و محیط، سبب ایجاد زمینه ای بالقوه برای عملکردهای اجتماعی و تفرجی در لوای ابعاد آیینی شده است. اصل هدفمندی در انتخاب مقصد تفرجی برای مردم ایران، آنها را بر این داشته تا فضاسازی بناهای مقدس خود را با این سنت و نقش چندعملکردی تطبیق بدهند، به گونه ای که می توان این خوانش را از ساختار و سلسله مراتب ورودی و حیاط های بقعه شاه نعمت الله ولی داشت و برای هریک از این صحن ها متناسب با عناصر شکل دهنده خود، نمود رفتاری و شان متفاوتی را تعیین کرد که در ارتباط و هماهنگ با قرارداد رفتاری ناشی از سنت زیارت-تفرج است.با توجه به اهمیت مناظر فرهنگی در هویت یک ملت، حفظ و نگهداری کارکرد تفرج در کنار مزارها و بناهای مذهبی نه تنها به بقا و انتقال یک ارزش تاریخی کمک می کند، بلکه مانع از کمرنگ شدن و اضمحلال قراردادهای رفتاری ای می شود که ریشه در تاریخ و هویت آنها دارد. این نوشتار با انتخاب بقعه شاه نعمت الله ولی به عنوان نمونه موردی علاوه بر بررسی سنت زیارت-تفرج در میان ایرانیان، به تاثیر آن در مناظر فرهنگی می پردازد و سپس ویژگی های این بقعه و نقش عملکردی بخش های مختلف آن در سنت زیارت تفرج را مورد بررسی قرار می دهد. در ادامه مشاهدات میدانی نشان می دهد چگونه به علت تغییر ارزش های اجتماعی و قوانین جدید در برخورد با اماکن مذهبی، تداوم این سنت با مشکل مواجه شده و تغییر برخورد با این قرارگاه رفتاری موجب تبدیل این سنت دیرینه به یک ضد ارزش شده است.