سوء استفاده از حق در حقوق خانواده از منظر فقه امامیه و حقوق

خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی است که مناسبات حاکم بر آن، مبتنی بر اخلاق، ایمان و حقوق و تکالیف بین اعضای خانواده است. به رغم وجود محبت و عاطفه میان زوجین و نیز والدین و فرزندان، گاه عضوی از خانواده به جهت امتیاز و موقعیتی که حقوق حاکم بر جامعه به او بخشیده است، از موقعیت خود به ضرر دیگر اعضا بهره می جوید؛ یعنی از حق خویش سوءاستفاده می کند. بدون تردید حقوق همان گونه که حق را به جهت مصالح مهم در مناسبات خانوادگی به رسمیت می شناسد، راهی نیز برای جلوگیری از سوءاستفاده از حق ارائه می دهد. مقاله حاضر نظریه «منع سوء استفاده از حق» را در حقوق، عاملی می داند که برای کنترل کیفیت اعمال حق، پیش بینی شده است. نویسنده معتقد است که در فقه امامیه، قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» از چنان گستره ای برخوردار است که نظریه منع سوء استفاده از حق را نیز شامل می شود. وی همچنین عقیده دارد با استقراء در آموزه های حقوقی فقه امامیه در می یابیم که این مکتب فقهی، نظریه منع سوء استفاده از حق را به روشنی و وضوح مورد شناسایی قرار داده است. حقوقی چون ریاست شوهر بر خانواده، حق ولایت، حق طلاق، حق رجوع، حق اذن در ازدواج باکره از جمله حقوقی هستند که مورد سوءاستفاده قرار می گیرند؛ در حالی که قانون اساسی و قانون مدنی منع سوءاستفاده از حق را به صراحت مورد شناسایی قرار داده اند. از جمله ضمانت های اجرایی در کنترل اعمال حق نیز می توان به مسؤولیت مدنی، ابطال عمل حقوقی ناشی از سوء استفاده از حق، محدودیت صلاحیت اعمال حق و تعزیر اشاره کرد.