بررسی تراکم ،زیتوده و پراکنش شانه دار مهاجم leidyi Mnemiopsis درآبهای ساحلی کشورهای حاشیه دریای خزر (بهار 1381)

شانه دار Mnemiopsis leidyi به شاخه Ctenophora و راسته Lobata تعلق دارد و بومی سواحل اقیانوس اطلس واقع در آمریکای شمالی و جنوبی با دامنه پراکنشی از عرض جغرافیایی40 درجه شمالی تا 40 درجه جنوبی است. با توجه به اینکه هر گونه برنامه ریزی در جهت مبارزه با شانه دار در دریای خزر مستلزم داشتن اطلاعات کافی در زمینه تغییرات و میزان توده زنده و پراکنش این جانور مهاجم می باشد، مطالعات متعددی در خصوص پراکنش شانه دار در دریای خزر تاکنون انجام گرفته است. نمونه برداری از M. leidyi در 68 ایستگاه واقع در آبهای ساحلی کشورهای ایران، جمهوری آذریایجان، روسیه و ترکمنستان تا عمق 100 متر از اول فروردین ماه تا ششم اردیبهشت ماه 1381 با استفاده از شناور تحقیقاتی Issledovaetal Kaspiya انجام شد. نمونه برداری با تور پلانکتون با چشمه 500 میکرون و قطر دهانه 50 سانتیمتر صورت گرفت. نمونه برداری از شانه دار در ایستگاه های کم عمق (کمتر از 50 متر) از کف تا سطح آب و در بقیه ایستگاه های از عمق 50 متر تا سطح بود. از دماسنج برگردان و سی شی دیسک بترتیب برای اندازه گیری دما و شفافیت آب استفاده شد. دمای سطح آب دریا طی زمان نمونه برداری بین 6/6 تا 6/15 درجه سانتیگراد و در بستر دریا بین 5/7 تا 16 درجه سانتیگراد در نوسان بود. بیشترین دما در منطقه شرقی آبهای ایران ثبت شد. در خزر جنوبی میانگین دما در سطح و عمق آب بترتیب 24/13 در 79/11 درجه سانتیگراد و در خزر میانی بترتیب 9/9 و 1/9 درجه سانتیگراد بود. میانگین دما در سطح آب در آبهای ساحلی ایران، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و روسیه بترتیب 0/1± 70/13، 3/1± 69/12، 3/1± 98/11 و 5/0± 6/6 بود. طی زمان نمونه برداری لایه توموکلاین مشاهده نگردید. میانگین درجه حرارت آبهای ساحلی ایران بیشتر از سایر مناطق دریای خزر و شفافیت آب از 2 تا 17 متر متغیر می باشد. زیتوده M. leidyi در آبهای سواحل ایران بیشتر از سایر مناطق دریای خزر بود چنانچه در فصل بهار میانگین زیتوده M. leidyi در دریای خزر 38/21 گرم بر مترمربع بود. حداکثر زیتوده M. leidyi در اطراف رودخانه سفیدرود با 42/108 گرم بر مترمربع و حداکثر فراوانی در آبهای ساحلی جمهوری آذربایجان با 2996 عدد بر مترمربع بود. میانگین زیتوده M. leidyi در واحد حجم 93/0± 81/0 گرم بر مترمکعب و میانگین فراوانی آن 37± 3/21 عدد بر مترمکعب محاسبه شد. بیشترین میزان زیتوده و فراوانی در واحد حجم در آبهای ایران مشاهده شد.
براساس نتایج این مطالعه و سایر مطالعات انجام گرفته از پراکنش و جمعیت M. leidyi در دریای خزر توسط Kideys و Moghim در سال 2003؛ روحی و همکاران در سال 1382 و باقری و همکاران در سال 1382 بنظر می رسد که سواحل ایران در تمام طول سال شرایط مناسبی برای زیست M. leidyi را دارا می باشند، بیشتر تحت تاثیر اثرات نامطلوب تهاجم شانه دار قرار خواهند گرفت و ضروری است که در استراتژی مبارزه با شانه دار این مناطق بیشتر مورد توجه قرار گیرند.