آیا تزریق سلول های بنیادی در درمان کودکان فلج مغزی موثر است؟

فلج مغزی گروهی از اختلالات مغزی است که شایع ترین ناتوانی حرکتی مزمن را به دنبال دارد. مهم ترین مداخلات درمانی بر روی این گروه را توانبخشی، دارو درمانی و اقدامات جراحی تشکیل می دهند. هدف نهایی این مداخلات، کاهش علایم و عوارض این اختلال، در مغز در حال رشد است که به صورت بهبودی در کنترل حرکات و هماهنگی عضلات قابل مشاهده خواهد بود. عوارضی نظیر اسپاستیسیتی، ضعف عضلانی، اندازه طولی کمتر عضلات نسبت به استخوان ها و... زمینه را جهت بروز اختلالات ثانویه فراهم می آورد(1). تاکنون هیچ مداخله بالینی قادر به ترمیم جبرانی یا نوروپلاستیسیته در سلول های آسیب دیده مغزی، وجود نداشته است (2). به طور کلی سه مسیر تحقیقاتی در خصوص ترمیم مغز آسیب دیده وجود دارد:(1) جایگزین نمودن سلول های مغزی که آسیب دیده یا مرده اند یا عملکرد بسیار ضعیفی دارند.
(2) ترمیم توالی های عصبی آسیب دیده مثل دندریت ها و آکسون ها.
(3) تحریک مسیرهای مغزی جایگزین جهت بهبود حرکت و هماهنگی.
امروزه مراکز تحقیقاتی فعال در زمینه سلول های بنیادی [1] (سلول هایی که قابلیت تکثیر و یافتن محل آسیب دیده را دارند) تحقیقات خود را برپایه مسیرهای 1 و 2 از سه روش فوق قرار داده اند(2). مراکز تحقیقاتی خارج از کشور گزارشاتی حاکی از موثر بودن این روش و آمارهای بسیار خیره کننده از موفقیت آن می دهند (3)؛ البته موفقیت در سنین زیر 5 سال بالاتر گزارش شده است (3). به عنوان مثال مرکز تحقیقاتی ایکس سل [2] اعلام کرده است که احتمال موفقیت و بهبودی هفتاد درصد است (4). با توجه به مزمن بودن اختلال و مشکلات عدیده ای آن برای خانواده و شخص مبتلا از لحاظ مالی، روانی، عاطفی و...، چنانچه این روش بتواند ادعاهای خود را ثابت نماید می توان گفت علی رغم هزینه های سنگین مالی (به عنوان مثال هزینه انجام این تزریق به همراه هزینه های جانبی مراجعه به مرکز ایکس سل در آلمان، حدود 16 میلیون تومان تخمین زده می شود)(4) قابل پیشنهاد به طیفی از مراجعین کلینیکی خواهد بود.
از این رو در ادامه گزارشی از ارزیابی کلینیکی یک کودک فلج مغزی اسپاستیک قبل و بعد از تزریق سلول های بنیادی و مقایسه آن ارائه می گردد.
کودک، 9 ساله ساکن تهران و مبتلا به فلج اسپاستیک چهار اندام بود، ارزیابی ها قبل از درمان شامل وجود اسپاستیسیتی درجه 3 در سراسر اندام تحتانی بر اساس مقیاس آشورت و وجود اختلالات بینایی نظیر نیستاگموس را نشان می داد. از بعد حرکات درشت، تنها قادر به غلتیدن و نشستن با پاهای باز بود. میزان اسپاستیسیتی در اندام فوقانی سمت راست بیشتر از سمت چپ بوده و همچنین کودک سابقه جراحی در اندام تحتانی را نیز داشت. در مرکز ایکس سل در روز اول مغز استخوان از طریق خار خاصره استخوان لگن با بیهوشی عمومی به دست آورده شد و در روز بعد در آزمایشگاه به کشت رسید. در روز سوم سلول های بنیادی از طریق مایع مغزی نخاعی کمر تزریق گردید. پس از آن بیمار مرخص شد؛ لکن باید در نزدیکی مرکز تا اطمینان از سلامت عمومی حضور می داشت. پس از طی دوره 15 روزه بیمار به کشور بازگشت.
در اولین جلسه ای که بیمار به کلینیک توانبخشی مراجعه نمود، نتایج ارزیابی های کلینیکی به شرح زیر به دست آمد: اسپاستیسیتی در سراسر اندام تحتانی از درجه 3 به درجه 2 بر اساس مقیاس آشورث کاهش یافته بود، حرکات چشم (نیستاگموس) کاهش یافته و تا حدودی بهبودی در ثبات وضعیت تنه قابل مشاهده بود. در سایر موارد بهبودی مشاهده نگردید.
با توجه به عدم تغییر معنادار در وضعیت مراجع، درمان های متداول توانبخشی بر روی او همچنان ادامه دارد و مراجع می بایست شش ماه دیگر جهت ارزیابی مجدد به مرکز ایکس سل مراجعه نماید. البته با توجه به اینکه کودک فوق الذکر 9 ساله بوده و در این سن قاعدتا دفورمیتی ها و کانترکچرها دیگر ثابت و پایدار می شوند انتظار اینکه چنین بیماری حتی در صورت ترمیم سلول ها آسیب دیده مغزی اش علائم ظاهری اش بهبود یابند، دور از ذهن به نظر می رسد. از سوی دیگر سیناپتوژنز در مغز نیز دیگر در این سن بسیار کند می شود و علاوه بر آن به دلیل عدم تحرک کافی سیناپتوژنزهای برقرار شده ممکن است تحلیل رفته و نتواند عملکرد واقعی خود را نشان دهد. بنابراین انجام تحقیق تجربی در گروه های سنی پایین تر و نیز بررسی وضعیت میزان بهبود افراد با سن بالاتر جهت روشن شدن موضوع بسیار مفید خواهد بود. از این رو از همکاران محترم درخواست می شود چنانچه اطلاعاتی در این خصوص داشته و تمایل به همکاری پژوهشی هستند با نویسنده مقاله و یا مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تماس حاصل نمایند.