فصلنامه آفاق امنیت
پیاپی 21 (زمستان 1392)

سعادت، به عنوان غایت، از محوری ترین مفاهیم اندیشه سیاسی اسلام است و بدان حد اهمیت دارد که به اعتقاد بسیاری از متفکران، کلید فهم متدولوژیک اندیشه سیاسی در اسلام به شمار می آید. این پژوهش با توجه به ارتباط تنگاتنگ سعادت با سیاست در اندیشه امام خمینی (ره)، به دنبال پاسخ به این پرسش است که سعادت در اندیشه امام چه رابطه ای با سیاست دارد. در این پژوهش که بر مبنای هرمنوتیک متن محور به بررسی آثار امام خمینی (ره) در زمینه سعادت و سیاست پرداخته شده، ابتدا مفاهیم سعادت و سیاست در نحله های مختلف فکری بررسی و دسته بند ی هایی از سیاست و سعادت ارائه و سپس امکان پیوند و نحوه ارتباط میان این دو مفهوم با مکاتب مختلف فکری و سیاسی بررسی و در پایان الگوی مفهومی جدیدی میان سعادت و سیاست بر مبنای اندیشه امام خمینی (ره) ارائه شده که سیاست را به مثابه ابزاری برای نیل انسان به سعادت حقیقی دانسته است. هدف این است که نخست فهم عمیق تر و دقیق تری از این دو مفهوم در اندیشه امام به دست آید. دیگر اینکه تمایز و برجستگی اندیشه امام در پیوند میان سعادت و سیاست در مقایسه با سایر اندیشه ها مشخص شود.

پیوندهای ساکنان مناطق مرزی با آن سوی مرز و آسیب پذیری های مختلف در فضای پیرامونی کشور به این مناطق جایگاه و اهمیتی خاص بخشیده و مطالعه آنها را از جنبه دفاعی امنیتی ضروری و اجتناب ناپذیر کرده است. اهداف این پژوهش بررسی و تحلیل ملاحظات دفاعی و امنیتی در آمایش سرزمینی استان اردبیل است تا به این سوال پاسخ دهد که چه ملاحظاتی را باید در آمایش استان اردبیل از جنبه دفاعی و امنیتی در نظر گرفت؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی است و برای گردآوری داده ها از منابع کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد محرومیت و حاشیه ای بودن استان، وجود موانع سر راه ارتباطات و پیوند مناطق مرزی با مناطق مرزی کشور همجوار، استفاده کامل و مطلوب نکردن از ظرفیت ها و بسترهای ارتباطی موجود، گرایش ها و اولویت های استراتژیک دولت جمهوری آذربایجان به غرب و قرار دادن بستر جغرافیایی خود در اختیار دشمنان ایران، پایین بودن تراکم جمعیتی شهرستان های مرزی، پایین بودن میزان رشد جمعیت استان، نداشتن عمق سرزمینی مناسب و در نتیجه استقرار نامناسب اماکن نظامی و غیرنظامی از اصلی ترین و مهم ترین مسائل در آمایش دفاعی و امنیتی این استان به شمار می روند.

ایران و ترکیه، دو کشور بزرگ غیرعرب خاورمیانه، روابط گسترده ای در زمینه ها و سطوح مختلف، بسته به رویکردهای عمده سیاست های داخلی و خارجی دارند. روابط دو کشور طی روند تاریخی خود فراز و نشیب بسیار داشته است. روی کار آمدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در ترکیه در سال 2002 موجب شد دو کشور روابط نسبتا باثباتی را پیش از شروع تحولات سال 2011 در سوریه تجربه کنند. در هر منطقه ای تحت تاثیر عوامل مختلف، میان بازیگران آن منطقه الگوهای تعاملی مختلفی مانند دوستی، رقابت و نیز دشمنی شکل می گیرد. ایران و ترکیه رویکردها و منافع متضادی در تحولات سوریه دارند. این پژوهش با کاربست نظریه مجموعه امنیتی منطقه ای در پی پاسخگویی به این پرسش است که تحولات سوریه چه تاثیری بر الگوی تعاملی میان ایران و ترکیه داشته است؟ فرضیه اصلی این پژوهش این است که اگر الگوی تعاملی را طیفی در نظر بگیریم که یک سر آن دوستی (همبود امنیتی)، میانه آن رقابت (رژیم امنیتی) و انتهای آن دشمنی (صورت بندی منازعه) باشد، تحولات سوریه باعث شده است الگوی تعاملی ایران و ترکیه از دوستی رقابت به رقابت دشمنی متمایل شود. یافته های این تحقیق از بررسی روابط سیاسی، نظامی امنیتی و اقتصادی میان ایران و ترکیه، بر بستر شاخصه های به دست آمده از بسط الگوهای دوستی و دشمنی، موید فرضیه تحقیق است. نقطه تمرکز زمانی برای دستیابی الگوی تعاملی پیش از تحولات سوریه بازه زمانی 2010 2002 و تاثیر آن پس از تحولات، بازه 2014 2011 است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی انجام شده و گردآوری اطلاعات نیز به روش کتابخانه ای است.

هم زمان با اعمال چهار دور تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه فعالیت هسته ای ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا نیز تحریم های یکجانبه ای را علیه ایران وضع کرده اند که در مواردی حتی فراتر از چارچوب تحریم های اعمالی شورای امنیت است. ادعای کشورهای مذکور آن است که این تحریم ها پاسخی به نقض تعهدات مندرج در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) از سوی ایران و عملی متقابل است. این سخن بدان معناست که تعهدات این معاهده از نوع تعهدات همبسته است. مقاله پیش رو با بررسی اقسام تعهدات بین المللی و همچنین پرداختن به ماهیت تعهدات مندرج در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای به دنبال بررسی امکان توسل به اقدامات متقابل در قبال نقض این تعهدات است. مشخص شد که نسبت به نقض دسته ای خاص از تعهدات بین المللی که از آنها با عنوان تعهدات هم بسته یاد می شود، تمام دولت های طرف معاهده حق توسل به اقدام متقابل پیدا می کنند؛ اما تعهداتی از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای را که ادعاشده ایران نقض کرده، نمی توان جزء تعهدات همبسته تلقی کرد.

خلیج فارس به دلایل مختلف ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک همواره از جایگاه و اهمیت ویژه ی در سیاست جهانی برخوردار بوده است. این منطقه با داشتن بیش از 60 درصد ذخایر نفت دنیا و حدود 40 درصد ذخایر گازی جهان، به عنوان هارتلند اقتصادی جایگاه ویژه ی در سیاست خارجی قدرت های بزرگ جهانی دارد. یکی از کشورهایی که در سال های اخیر توجه ویژه ی به خلیج فارس کرده، جمهوری خلق چین است. چین برای تداوم رشد اقتصادی خود به عنوان مهم ترین ابزار مشروعیت ساز حزب کمونیست، نیاز روزافزونی به نفت خلیج فارس پیدا کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیف ی تحلیلی درصدد است به واکاوی و بررسی تاثیر حضور چین در خلیج فارس بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بپردازد. پرسش بنیادی این پژوهش این است که سناریوهای امنیتی ایران در قبال حضور چین در خلیج فارس کدام اند؟ براساس این پرسش، درباره امنیت این منطقه سه سناریو فراروی ایران قرار دارد: «سناریوی امنیت آمریکامحور»،«سناریوی امنیت دسته جمعی » و «سناریوی توازن قدرت ». نتایج این تحقیق نشان می دهد که ظاهرا محتمل ترین سناریوی پیش روی ایران در ارتباط با امنیت خلیج فارس، توازن قدرت در مقابل آمریکا و متحدان عربی این کشور با ایجاد تفاهم استراتژیک با چین است.

جرایم جنگی جزء آن دسته از جرایم بین المللی است که اعمال صلاحیت جهانی نسبت به آنها از سوی جامعه بین المللی پذیرفته شده است. پذیرش صلاحیت جهانی در جرایم جنگی به مراجع قضایی کشور اجازه می دهد قوانین کیفری ایران را درباره جرایم ارتکابی بیگانگان در خارج از قلمرو حاکمیت ایران، بدون آنکه مغایرت با منافع ملی موجبی برای این صلاحیت داشته باشد، اعمال کنند. امروز جمهوری اسلامی ایران از منظر نظام بین المللی، بازیگری مهم در معادلات منطقه ای و بین المللی شناخته می شود. راهبرد کلان جمهوری اسلامی در حمایت بی دریغ از مظلومان و مستضعفان جهان از جمله مردم سرزمین های اشغالی فلسطین می تواند ضرورت استفاده از ظرفیت های مغفول قواعد حقوقی به منظور پی شبینی ابزارهای تحقق این راهبرد را آشکار کند. به همین علت شناخت مبانی مشروعیت صلاحیت جهانی و بررسی جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران و رویکرد حقوقی ایران به جرایم جنگی از اهمیت زیادی برخوردار است. این امر ضرورت پذیرش صلاحیت جهانی محاکم داخلی ایران در رسیدگی به جرایم جنگی را برای قانو نگذار نمایان می سازد تا نسبت به رفع خلا های قانونی در این خصوص اقدام کند.

با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و تسلط بر ساختار قدرت سیاسی، سیاست خارجی ترکیه در دوران حاکمیت این حزب دچار تحول و دگرگونی درخور توجهی شده است. به دنبال این تحول و فعال شدن دیپلماسی ترکیه در تمامی مناطق پیرامونی، رهبران این کشور با الگو قرار دادن دکترین عمق استراتژیک، نقش متفاوتی را در قیاس با دولت های قبلی برای ترکیه در مسائل منطقه ای و نظام بین الملل تعریف کرده اند. دکترین عمق استراتژیک به عنوان الگوی نظری سیاست خارجی ترکیه، با محور قرار دادن جغرافیا، تمدن و تاریخ امپراتوری عثمانی به عنوان عناصر قوام دهنده ژئوپلیتیک این کشور، بستر جدیدی برای نقش آفرینی رهبران ترکیه در صحنه نظام بین الملل پدید آورده که فعال شدن ترکیه در معادلات قدرت در سطح منطقه ای و حتی جهانی را اجتناب ناپذیر کرده است. دولت اردوغان با سیاست خارجی جدید خود با عنوان «نئوعثمانی گرایی » تلاش می کند جایگاه این کشور را به عنوان یک قدرت مرکز و خرده هژمون منطقه ای ارتقا دهد. این مقاله تلاش دارد با تکیه بر روش تحلیلی توصیفی به این سوال پاسخ دهد که ژئوپلیتیک ترکیه چه تاثیری بر سیاست خارجی دولت اسلام گرای عدالت و توسعه داشته است؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که ژئوپلیتیک ترکیه بر جهت گیری و تدوین سیاست خارجی دولت عدالت و توسعه در چارچوب عمق استراتژیک تاثیر گذاشته است.

این نوشتار به بررسی تروریسم از منظر روان شناسی اجتماعی و تحلیل رابطه آن با مقوله امنیت می پردازد. هدف نوشتار در گام نخست، توضیح زمینه های بروز و ظهور تروریسم در سطوح مختلف اجتماعی شدن آن از منظر روان شناسی اجتماعی است. برای انجام این مهم تلاش شده است راه های مبارزه با تروریسم و شیوه های ارتقای امنیت با توجه به آگاهی های ناشی از مطالعه ای مبتنی بر روان شناسی اجتماعی توضیح داده شود. به باور نویسندگان، بروز و ظهور «پرخاشگری ابزاری» به مثابه مبنای روان شناختی تروریسم، اشکال مختلف اختلال ها و متعاقب آن، نزاع های هویتی را شکل می بخشد و فرد و در پی آن، جامعه را مستعد بروز اعمال تروریستی می کند. رویکرد نوشتار در تعقیب اهداف خود، تحلیلی و شیوه گردآوری داده ها کتابخانه ای است. مباحث نوشتار مبتنی بر یک مقدمه و پنج فراز اصلی است.