مجله مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث
پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1392)

«تربیت جنسی» به معنای فراهم آوردن زمینه رشد بهنجار و به دور از انحرافات غریزه جنسی، یکی از ساحت های هشت گانه تربیتی است که با توجه به حساسیت های ویژه آن، نیازمند بینش و دانش است؛ امری که از دیرباز مورد توجه ادیان مختلف بوده. اسلام نیز با طبیعی خواندن خواسته های جنسی و مخالفت با رهبانیت، بر محوریت ساحت های معنوی تاکید ورزیده و ارتباط سالم را بسترساز عبادت خدا خوانده است. بازکاوی تمایزهای جنسی و جنسیتی مرد با زن و ارائه دستورات عملی متناسب با آن، همچنین ارائه سازوکاری متناسب با مراحل رشد و رهنمودهایی لازم برای توفیق در آموزش های جنسی، از دیگر بایسته های تربیتی در مسیر رشد بهنجار غریزه جنسی است. این نوشته بر آن است تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که بایسته های دانشی و بینشی در تربیت جنسی از دیدگاه قرآن، با تکیه بر دیدگاه مفسران فریقین چیست؟ بدیهی است که این پاسخ گویی، بر پایه روش تفسیری مقارن و با استفاده از منابع تفسیری دو مکتب صورت می پذیرد.

در زمان حیات رسول خدا’ حوادثی مانند شکست جنگ احد به سبب نافرمانی برخی از اصحاب، حدیث افک و تخلف گروهی از اصحاب از همراهی با پیامبر در جنگ تبوک رخ می دهد. پس از رحلت پیامبر نیز برخلاف وصیت ایشان، خلافت امیرمومنان تحقق نمی یابد و اختلاف بزرگ بین مسلمانان پدید می آید؛ اختلافی که در تحولات بعدی جهان اسلام تا به امروز موثر بوده است. درباره عوامل و ریشه های این مسائل، تحقیقات فراوانی انجام گرفته است. این مقاله ریشه های این حوادث را با بررسی ساختار جمعیتی مسلمانان از نظر تعهد و وفاداری به اسلام و رهبری آن مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق که براساس آیات قرآن کریم و تفاسیر فریقین انجام گرفته، نشان می دهد که اصحاب پیامبر اکرم از نظر ایمان به خداوند و رسول او و پایبندی به دستورات الهی به چند گروه تقسیم می شدند: خداباوران پارسا؛ افراد بی بصیرت یا سست ایمان؛ منافقان یا مسلمانان مصلحتی. منافقان در عصر رسول خدا’ در تمام عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، با برنامه بر ضد اسلام و پیامبر اکرم’ فعالیت می کردند و عده ای در اثر ناآگاهی یا ضعف ایمان، در شرایط حساس، وظیفه خود را به درستی انجام نمی دادند و به گونه ای در تحقق اهداف منافقان و مشرکان موثر بودند. ازاین رو تحقق حوادثی برخلاف خواست پیامبر اکرم’ امری دور از انتظار نبوده است. ضمنا روشن خواهد شد که قرآن نه نگاه افراطی قدسی انگارنه به همه صحابه دارد و نه نگاه تفریطی ارتدادانگارانه؛ بلکه نگاهی اعتدالی به این موضوع دارد.

کتاب مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن اثری ارزشمند از آیت الله سید عبدالاعلی موسوی سبزواری در حیطه تفسیر قرآن کریم است که تاکنون از مجموع شصت جلد آن، دوازده جلد به زیور طبع آراسته شده است. از جمله موضوعاتی که مفسر در این کتاب ارزشمند به آن پرداخته، مبحث تاریخی آیات قرآن و توجه به داستان های قرآنی در این زمینه است. از سوی دیگر تفسیر گران قدر فی ظلال القرآن، نوشته سید قطب نیز از جمله تفاسیر ارزشمندی است که رویکردی ادبی و تربیتی دارد و مفصل به مبحث داستان های قرآنی پرداخته است. در مقاله حاضر تلاش بر آن است تا هدف از بیان داستان های قرآنی از دیدگاه سید عبدالاعلی موسوی سبزواری در حجم چاپ شده تفسیر مواهب الرحمن و سید قطب بررسی شود. در این راستا نخست، به تعریفی مختصر از داستان و عناصر آن پرداخته، آن گاه تفاوت های قصه در قرآن و قصص قرآنی با داستان های تاریخی از دیدگاه آیت الله سبزواری، سید قطب، علامه طباطبایی و برخی از علمای حیطه تفسیر، در کنار برخی آرای مورخان بیان شده و در نهایت نیز داستان های قرآنی و اهداف آن از دیدگاه آیت الله سبزواری و سید قطب بررسی شده و در این راستا نتایجی به دست آمد. رویکرد دینی ارزشی دو مفسر به قصص قرآنی، دید فرازمانی و فرامکانی به حوادث تاریخی، هدایت محوری قصص قرآنی از نظر هر دو مفسر، ویژگی تکرار شوندگی در قصص قرآنی و... از جمله مهم ترین نتایجی است که در این زمینه بررسی شده و اثبات می گردد

ارتباطات و انتقال پیام، فرایندی پویاست که در آن، فرستنده با گزینش روش ها و شیوه های مناسب، ضمن انتقال اطلاعات، افکار و رفتارها، در صدد متقاعد ساختن مخاطبین و تاثیرگذاری بر آنهاست. گرچه در عصر ارتباطات و الکترونیک، ابزارهای انتقال اطلاعات، گسترش فراوان یافته، با این حال برقراری ارتباط به شیوه بدون واسطه، همچنان جزء تاثیرگذارترین روش های ارتباطی است. این نوشتار روش های انتقال و تاثیرگذار بر مخاطب، در ارتباط بدون واسطه را از دیدگاه قرآن کریم و علم ارتباطات بررسی می کند. با استفاده صحیح و مناسب از روش های همراهی، غفلت زدایی، طرح ناگهانی، نفی و اثبات و یادآوری، عقیده سازان به صورت غیر مستقیم، ضمن برقراری ارتباط، می توانند باورها، نگرش ها، تصورات و عقاید قالبی مخاطبان خود را تغییر دهند و پیام های اقناعی خود را منتقل کنند.

پژوهش حاضر به فرایند تشخیص مدلول و معنای برخی از مفاهیم متداول در مباحث تفسیری می پردازد که برخی از پژوهشگران در برداشت معنای آنها به اشتباه می افتند. این امر به ویژه در مفاهیم (منهج = شیوه) و (اتجاه = گرایش) و (اسلوب = روش) و (تفسیر) رخ می کند. روند مشخص نمودن گستره این مفاهیم از یک طرف نقشی بسیار پررنگ و به سزا در ایجاد زمینه ای از برخورد دقیق و هدفمند در ارائه و تحلیل و نقد افکار و آرای مختلف داشته و از سوی دیگر باعث رهایی از سرگردانی و خودرایی در تعریف این اصطلاحات شده و در نتیجه، باعث نظام مندی و مشخص شدن معیارهای پژوهشی می شود. در کنار مطالب مطرح شده، این پژوهش سعی در ارائه دیدگاه های مختلف در این زمینه داشته و به شیوه ای نقدی و تحلیلی به بررسی و تطبیق و موازنه میان آنها خواهد پرداخت.

تحقیق حاضر به کیفیت دلالت آیه شریفه إذ قال الله یا عیسی إنی متوفیک و رافعک الی بر قضیه رجوع و بازگشت حضرت عیسی× به دنیا در زمان خروج امام زمان# بازمی گردد. این امر با دقت نظر و کنکاش در گفتار و دیدگاه های مفسران اهل سنت و علمای شیعه پیرامون این آیه شریفه به انجام می رسد. البته پژوهش حاضر بر اساس شیوه تفسیر تطبیقی انجام گرفته تا در کشاکش آن، از یک سو گستره قدرت استدلال به آیه شریفه در این مبحث و نیز میزان دلالت آیه بر مبحث پیش رو مشخص شود و از سوی دیگر، نقاط اشتراک و افتراق میان علمای شیعی و سنی پیرامون این آیه و دلالت های آن روشن گردد. در این راستا نگارنده به مهم ترین منابع فریقین تکیه کرده و در نهایت به این نتیجه دست یافته که آیه رفع عیسی× با استناد به دیدگاه های مطرح در نزد مفسران بزرگ شیعه و اهل سنت هرچند در این زمینه و در تعیین دقیق معنای آیه اختلافاتی بین این مفسران وجود دارد دلالت بر خروج ایشان در آخرالزمان داشته و در نتیجه، کلام ابن عاشور و مراغی در مورد مرگ حقیقی و واقعی حضرت عیسی× هرچند مطابق با ظاهر آیه باشد، صحیح نیست. همچنین در خلال پژوهش حاضر به این مهم دست یافتیم که اراده خداوند تبارک و تعالی بر این امر واقع شد که حضرت عیسی× عمر مقدر خود را در زمین به پایان رساند، ولی خداوند مانع از قتل ایشان توسط گروهی از مسیحیان یا یهودیان شده و او را زنده به سوی خود بالا برده و در زمان ظهور امام زمان# بار دیگر ایشان را به زمین بازخواهد گرداند تا امام زمان و مهدی این امت، زمین را پر از عدل و داد گرداند؛ همان گونه که از ظلم و ستم پر شده بود. ان شاء الله .