فهرست مطالب

پژوهش های تاریخی - سال هشتم شماره 4 (پیاپی 32، زمستان 1395)

فصلنامه پژوهش های تاریخی
سال هشتم شماره 4 (پیاپی 32، زمستان 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/11/04
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدکریم یوسف جمالی*، علی اصغر محمودآبادی، عادی سعیداوی صفحات 1-14
    در دنیای باستان، موقعیت جغرافیایی ایران و اهمیت بازرگانی آن، ارتباط پارسیان را با اقوام مختلف موجب شد. به همین علت، ایران را گذرگاه حوادث یا چهارراه حوادث گفته اند و در تمدن های باستان، هرگونه رخدادی از سرزمین ایران می گذشت. از ابعاد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی، سرزمین ایران هم از دیگر تمدن ها تاثیر پذیرفته و هم تاثیرات عمیقی بر تمدن های دیگر گذاشته است؛ به طوری که تا عصر حاضر نیز، نشانه های این تاثیرات را در جوامع مختلف می توان دید.
    در دوران اشکانی، مناسبات سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ایرانیان با اعراب بسیار وسیع بوده و نقش دولت های عرب کوچک مرزی، از جمله خاراسن، در این زمینه بسیار چشمگیر بود؛ به گونه ای که این دولت هم به عنوان پل مناسبات تجاری و اقتصادی عمل می کرد و هم به صورت دژی در برابر تهاجم اعراب بیابانگرد و رومیان. در این پژوهش، تلاش شده است که روابط بین ایرانیان واعراب و نقش تجاری این شاهزاده نشین روشن شود.
    کلیدواژگان: اشکانیان، اعراب، خاراکس، مسن، تجارت
  • نظریه و روش در دوره بندی تاریخ ساسانی
    حسین بادامچی، اسماعیل مطلوب کاری* صفحات 15-36
    دوره بندی تاریخ ساسانی (224 تا 651 م) از نکات مهم، در بررسی سیر تحول و دگردیسی این سلسله مهم تاریخ ایران است. در این دوره بندی، به مبانی مشروعیت دولت ساسانی و جهان بینی مسلط در هر دوره از تاریخ آن توجه شده است. گفتار حاضر بر آن است تا با بررسی مبانی مشروعیت در پادشاهی ساسانی، به این پرسش پاسخ دهد که تاریخ سلسله ساسانی به چه دوره هایی تقسیم می شود و این دوره بندی بر چه اساسی صورت گرفته است.
    در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی نوشته شده، سعی شده است تا مبنایی مدون برای دوره بندی تاریخ ساسانی فراهم شود. ازاین رو، دوران ساسانی به دو پادشاهی مقدس متقدم و متاخر (کیانی) تقسیم شده است که هریک دارای مبانی مشروعیت متفاوتی هستند و خود به زیر دوره هایی مشخص تقسیم شده اند. اهمیت چنین دوره بندی هنگامی مشخص می شود که بدانیم چنین کاری تاکنون تنها یک بار صورت گرفته است. این پژوهش براساس مبانی مشروعیت و جهان بینی مسلط، در هر یک از دوره های تاریخ ساسانی پیکره بندی شده است؛ بنابراین، بدیهی است که تفاوت های بنیادین با دوره بندی پیشین داشته باشد.
    کلیدواژگان: پادشاهی مقدس، جهان بینی کیانی، روحانیت زردشتی، ساسانیان، مشروعیت
  • سهم الدین خزایی* صفحات 37-58
    با شکل گیری شاهنشاهی هخامنشی (559 تا 331 ق.م)، مناطق وسیعی با مردمان و آداب و سنن مختلف تحت فرمان ایران قرار گرفتند. اداره این مناطق مختلف نیازمند راه های ارتباطی مجهز و فراوانی بود تا دسترسی به همه قلمرو شاهنشاهی را آسان کند. به دنبال تثبیت اوضاع داخلی و برای دستیابی به این هدف، هخامنشیان راه های پیشین را بازسازی و راه های جدیدی نیز تاسیس کردند. با احداث پل های موقتی و دائمی، رودخانه ها و تنگه ها را نیز آماده عبور و مرور کردند. آن ها برای رفاه حال مسافران، در این راه ها ایستگاه های متعددی بنا کردند که در آن ها غذا، آب، اسب و امکانات دیگری فراهم شده بود تا مسافران خسته را به واسطه این امکانات تسکین دهند. در این راه ها، افراد نظامی نیز حضور داشتند تا امنیت عبور و مرور را فراهم کنند. راه های اصلی که به جاده های شاهی معروف بودند، تمامی پایتخت ها و مراکز مهم شاهنشاهی را به هم وصل می کردند. راه های فرعی بسیاری نیز وجود داشت که ارتباط دیگر مناطق را با مراکز اصلی برقرار می کرد. در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از اطلاعات دست اول و با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، شبکه راه های دوره هخامنشی ترسیم و بازیابی شده و نحوه تعمیر و نگهداری آن ها بیان شود.
    کلیدواژگان: هخامنشیان، داریوش اول، جاده شاهی، راه ها، پل ها
  • علیرضا سلیمان زاده* صفحات 59-74
    براساس گزارش کتیبه بیستون، با جلوس داریوش بزرگ، ساتراپی های مختلف شاهنشاهی هخامنشی سر به شورش برداشتند که شورش ساتراپی ارمنستان از جمله همین عصیان ها بود. در حوزه تاریخ ایران دوره هخامنشی، پژوهش های گسترده ای صورت گرفته است؛ اما در رابطه با شورش مزبور، مطالب ناگفته و اساسی دیگری نیز وجود دارد که کمتر بدان ها پرداخته شده است. این مقاله براساس روش پژوهش تاریخی، ضمن استناد و اتکا بر سنگ نوشته بیستون، در پی آن است که عوامل موثر در خیزش و سرکوبی شورش ارمنیان و همچنین پیوند قیام مزبور با قیام مردم سایر سرزمین های شاهنشاهی هخامنشی را در همان دوره زمانی بررسی و موشکافی کند. نتایج حاصل از این پژوهش تاریخی، برای درک ماهیت قیام ارمنستان و تبیین آن از جنبه های مختلف سیاسی بسیار راهگشا خواهد بود.
    کلیدواژگان: هخامنشیان، داریوش اول، ساتراپی ارمنستان، کتیبه بیستون، شورش، آراخا
  • اسماعیل سنگاری*، علیرضا کرباسی، عرفانه خسروی صفحات 75-98
    اندیشه مزدیسنا، بسان دیگر مکاتب دینی و فلسفی، جایگاه بسیار ویژه ای برای موضوع «جبر» و «اختیار» در نظر داشته است. با بررسی متون کهن برای شناخت این آیین که شامل ریگ ودا و اوستا و متون پهلوی است، می توان ردپای سه گونه تفکر را در پدیدآمدن دیدگاه مزدیسنا، درباره نقش اراده انسان درتاریخ و حدود آن تشخیص داد. نخست نقش بغ دختان و ایزدان در رفتار و کردار انسان که بی شک تاثیرپذیرفته از اندیشه های پیش از زردشت بوده و حضور همه جانبه آن ها در زندگی انسان، محدودکننده اختیار انسانی است؛ دوم دیدگاه خود زردشت و به رسمیت شناختن و برجسته کردن اراده انسانی از دیدگاه اوست؛ سوم نقش اندیشه های سایر ملل که از مهم ترین آن ها دیدگاه های نجومی و ستاره شناسی بابلی و همچنین آموزه های گنوسی است که تاثیر آن ها را در متون ایرانی کهن می توان دید. اندیشه مزدیسنا متاثر از مجموعه ای از این عوامل بازتاب دهنده، روایتی بوده که در آن نه جبر همه جانبه ای بر رفتار انسانی حاکم بوده و نه انسان دارای اختیار مطلق در ساخت سرنوشت خویش است.
    در متون پهلوی، کوشش می شود تا این دو گرایش فکری متضاد با یکدیگر آشتی داده شود: راه حل این مشکل درتقسیم بندی بخت آدمی به امور دنیوی و مینوی جستجو شده است؛ امور دنیوی را به جبر و تقدیر و امور مینوی را به اختیار و کردارهای آدمی منتسب کرده اند.
    کلیدواژگان: تاریخ، آیین زردشتی، اندیشه مزدیسنا، جبر و اختیار، انسان، تقدیر
  • مهرداد قدرت دیزجی* صفحات 99-110
    ایران ساسانی در اوایل سده هفتم م، در اثر جنگ های طولانی با امپراتوری بیزانس (603 تا 628 م) و شکست بعدی آن، توان نظامی و دفاعی خود را از دست داد و به بحرانی سیاسی و اقتصادی گرفتار شد. پیش از این، براساس مطالعات سکه شناختی، معلوم شده بود که پس از این شکست، تنها در تعدادی از ایالت های ایران به نام پادشاهان ساسانی سکه ضرب می شد. این گویای آن است که ایالت های دیگر از کنترل آنان خارج شدند. همچنین، منابع ادبی نشان داده اند که سرزمین های ساسانی عرب نشین نیز بعد از شکست ساسانیان از بیزانس، از سلطه آن ها خارج شدند. در این مقاله، نگارنده نشان داده است که براساس مدارک باستان شناختی و سکه شناختی، ایالت های شمالی دولت ساسانی که صحنه اصلی جنگ های بیزانسی بود، بیشترین آسیب ها را دید و از حدود 623 م، از کنترل دولت ساسانی خارج شد. از دست رفتن این ایالت ها بی شک عامل مهمی در تضعیف دولت ساسانی از نظر نظامی و مالی بوده و در نتیجه، از عوامل شکست آن دولت به دست اعراب مسلمان بود. این عامل همچنین، نقش مهمی داشت در رخنه سریع اعراب مسلمان در ایالت هایی که مدت ها بود از کنترل ساسانیان خارج شده بودند.
    کلیدواژگان: امپراتوری ساسانی، جنگ های ساسانیان، بیزانسیان، فتوحات اعراب
  • نازنین تمری صفحه 111
    تقسیم بندی جهان به بخش های مختلف، از مسائلی است که با آغاز زندگی اجتماعی بشر در گوشه و کنار جهان شروع شده است و هنوز هم ادامه دارد. قدیمی ترین تقسیم بندی ها دارای جنبه اسطوره ای و افسانه ای است که از حدود اطلاعات جغرافیایی یا معتقدات مذهبی و قومی پیشینیان خود حکایت می کند. در سنت ایرانیان باستان، تقسیمات جغرافیایی متنوعی مشاهده می شود. هر کدام از این تقسیمات، در ذکر مناطق جغرافیایی، از آرایشی خاص پیروی می کنند که کانون توجه پژوهش حاضر است. نحوه پی هم آیی مناطق جغرافیایی در کتیبه های هخامنشی و ساسانی با آرایش جغرافیایی فهرست مهریشت، قدیمی ترین بخش های اوستا، یکسان است. ازآنجاکه این شباهت نمی تواند اتفاقی باشد، در این پژوهش به علت این مشابهت و یکسانی توجه شده و بررسی می شود.
    در این پژوهش، این آرایش که نحوه پی هم آیی مناطق جغرافیایی را در جهت حرکت عقربه های ساعت، سیر خورشید در آسمان، نشان می دهد، از دیدگاهی دینی بررسی می شود. با توجه به تاثیر ایزد مهر بر بافت فرهنگی و دینی ایرانیان باستان، پژوهش حاضر برای نخستین بار نقش این ایزد و تاثیر آن را در نحوه نگارش و آرایش فهرست های جغرافیایی در کتیبه های هخامنشی و ساسانی واکاوی می کند.
    کلیدواژگان: فهرست های جغرافیایی، کتیبه های هخامنشی، کتیبه های ساسانی، مهر، مهریشت
|
  • Mohammadkarim Yousefjamali * Pages 1-14
    The Iranian geographical situation and its communicational importance was caused the various nations to connect to it. This is a reason to be called Iran as the accident highway and these occurances connect Iran with Asia. From the political, economic and cultural respect, Iran influenced by the other civilizations and influenced on vice versa. This is to be seen in the various societies up till now. These relations with the Arabs were extensive in the Arasacid period, and the role of the small Arabian kingdoms was considerable. They acted as both a relational bridge and as a fort against the nomadic Arabs and Romans. In this article it is tried to explain the Iranian and Arabian relations and the characene’s role in the Parthian period.
    Keywords: Parthians, Arabs, Characene, Mesene, trade
  • Theory and Method in Periodizing Sassanian History
    Hossein Badamchi, Esmaeil Matloubkari * Pages 15-36
    Periodizing Sasanian History (224-651 AD) is an important issue in studying the development and change in this important Iranian dynasty. The essential point in this periodization is a focus on legitimization methods and dominant world view in each segment of its history. The present essay will examine the ways in which Sasanian kingship was legitimized and how can this be used in a periodization of the dynasty. By dividing the Sasanian kingship into two early and late (Kayanid) holy kingships based on different methods of legitimization, and further sub-classifications, one can attempt a new periodization. The single previous study of the subject will be critically examined from a theoretical standpoint and social and economic circumstances will be taken into consideration in proposing a new theory.
    Keywords: Holy kingship, world view, Sasanian, Zoroastrian priesthood, Legitimation
  • Sahmeddin Khazaee * Pages 37-58
    With the formation of the Achaemenid Empire (559-331 BC) large areas with different peoples and traditions were under the command of Iran. Manage these different areas require a lot of Equipped communication roads to facilitate access to all areas of the Empire. Following the stabilization of the internal situation and to achieve this goal, Achaemenid rebuilt the foemer roads and established new ways too.Rivers and straits can be passed on with the construction of temporary and permanent bridges.They are built in this ways numerous stations for the convenience of passengers, where food, water, horses and other facilities provided to passengers because they relieve tired.In this ways military personnels were present to provide traffic safety.The main roads was known as the king's Road, was connected to each other all the capitals and important centers of the Empire.There were many secondary roads that were established connect between the other areas and the main centers.
    Keywords: Achaemenids, Darius, king's road, roads, bridges
  • Alireza Soleymanzadeh * Pages 59-74
    According to the Behistun inscription report, when Darius the Great came to power, revolted different Satrapies of the Persian kingdom. Armenian satrapy revolt was one of such rebellions. Despite Researches have been conducted extensively on the history of the Achaemenid dynasty, they have another basic issues in relation to the revolt of the Armenian Satrapy which has been little studied. This article is based on historical research, relying on Behistun inscription report, intended to study affecting factors in the rise and suppression of the Armenian satrapy revolt. This research also peruse the relationship between the Armenian Satrapy uprising and another territories in the same time. The results of such historical research will be very helpful to understand and explain different aspects of nature of the Armenian satrapy rebelion.
    Keywords: Achaemenid, Darius I, Armenian Satrapy, Behistun inscription, revolt
  • Esmaeil Sangari *, Alireza Karbasi, Erfaneh Khosravi Pages 75-98
    Mazdayana’s thought, like other religious and philosophical schools, has considered a very special place for the topics of “Determinism” and “Free Will”. By studying ancient texts like Rig Veda, Avesta and Pahlavi texts, three types of thoughts can be traced in rise of Mazdayasna viewpoint about the role of human’s free will in history. Firstly, the role of the goddesses and gods in human behaviors and deeds, which was undoubtedly influenced by the ideas before Zoroaster and their comprehensive presence that would restricts human’s free will. Secondly is Zoroaster’s viewpoint in which human’s free will is glorified and recognized. Thirdly, is the role of the other nations’ thoughts and ideas that the most important ones were astronomic views, Babylonian astronomy and Gnostic teachings. Mazdayasna was influenced by a collection of reflective factors. From Mazayasna’s point of view, neither a comprehensive determinism nor an absolute free will are involved in human’s destiny. In these texts, it has been tried to reconcile these two trends of thoughts: Therefore, worldly affairs have been attributed to determinism and destiny and unworldly affairs have been attributed to human’s free will and works. From Mazayasna’s point of view, neither a comprehensive determinism nor an absolute free will were involved in human’s destiny. In these texts, it is tried to reconcile these two trends of thoughts: Therefore, worldly affairs have been attributed to determinism and destiny, on the other hand, unworldly affairs have been attributed to human’s free will and works.
    Keywords: History, Zoroastrianism, Mazdayasna, Determinism, Free Will, Human, Destiny
  • Mehrdad Ghodrat Dizaji * Pages 99-110
    Sasanian Empire in the early 7th century AD, due to long years of wars with Byzantine Empire (603-626 AD) and its later defeat, lost its military and defensive strength, and went through a political crisis. Before this time, based on numismatic studies, it was revealed that following this defeat, only some provinces of the empire minted coins in the name of the Sasanian emperors, and it shows that other provinces were out of Sasanian’s control. Furthermore, literary sources have illustrated that Arab regions of the Sasanian Empire, after Sasanian’s defeat from Byzantine were out of Sasanian’s rule. The author, in this article has showed that according to archeological and numismatic evidence, Azerbaijan province which was the scene of Sasanian-Byzantine battlefield, received the most damages, and since about 623 AD was out of Sasanian’s control. The fall of the Sasanian hegemony in the provinces, was undoubtedly an important factor in weakening of Sasanian military and financial power and consequently contributed considerably to its defeat by Arab Muslims. This factor had also a significant role in Arabs’ penetration in the provinces which were out of Sasanian rule
    Keywords: Arab conquests, Sasanian, Byzantine wars, Sasanian Empire