نشریه مطالعات حفاظت و امنیت انتظامی
سال دهم شماره 4 (پیاپی 37، زمستان 1394)

امروزه تدوین و انتخاب و اجرای راهبردها، از دغدغه های سازمان ها است. سازمان ها تلاش می کنند با توجه به ارزش ها، فرهنگ سازمانی، هدف و منابع خود، راهبردهایی را تعریف و اجرا نمایند. سازمان حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان سازمان امنیتی - اطلاعاتی مسئولیت صیانت از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران را در برابر تهدیدها و آسیب های امنیتی برعهده دارد. در سال های اخیر، مقام معظم رهبری(مدظله العالی) مفاهیم جدیدی را برای حرکت شتابان و پرسرعت پیشرفت کشور در زمینه های گوناگون در سخنرانی های خود مطرح نموده اند و لزوم توجه، تعمق و پیش بینی الزام های پیاده سازی و اجرایی نمودن آن علاوه بر شرعی و تکلیفی بودن، برای تداوم پیشرفت، امری ناگزیر است. یکی از این مفاهیم ارائه ی رویکرد جهادی که لازم است در حوزه صیانت امنیتی نیز مورد توجه جدی قرار بگیرد، است. این مقاله در پی آن است تا با ارائه ی الگویی راهبردی، نحوه ی پیاده سازی و اجرای این راهبرد را ارائه نماید و مطالب آن در چند بخش سازماندهی شده است؛ ابتدا به بررسی مفاهیم جهاد، امنیت، مدیریت راهبردی بر اساس ادبیات نظری و روش های تحقیق آمیخته (ترکیب روش های کمی و کیفی داده بنیاد و تحلیل محتوا) پرداخته و سپس بر اساس الگوهای موجود، الگوی راهبردی ارائه شده است.

می دانیم که جرم یا بزه، واقعیتی اجتماعی است و کارکنان نیروی انتظامی برای انجام ماموریت خطیر خود؛ به دلیل تعامل با قشر وسیع جامعه، از مشکلات و تنش های شدید موجود در این شغل، دچار آسیب های جسمی، روحی و روانی فراوانی می شوند؛ بنابراین اهمیت جایگاه و رسالت نیروی انتظامی به ویژه سازمان حفاظت اطلاعات ناجا برای حفاظت، صیانت و بقای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بر کسی پوشیده نیست. صیانت کارکنان و ایجاد محیطی امن، پاک و سالم با هدف ارتقای بینش و بصیرت کارکنان و مهار آسیب پذیری از جمله وظایف ذاتی نهادهای نظارتی است. در این راستا انجام یک بررسی علمی به منظور شناسایی اولویت های برنامه های پیشگیرانه می تواند برای ارتقای صیانت کارکنان موثر باشد. در مقاله ی پیش رو، هر یک از عوامل سازمانی (جلسه های آگاه سازی، گروه های پیشگیری، توجیه و ارشاد و پیام های صیانتی) به عنوان متغییر مستقل و "ارتقای صیانت کارکنان ناجا" به عنوان متغییر وابسته در نظر گرفته شده اند. این پژوهش به روش اسنادی و پیمایشی با بهره گیری از ابزار پرسشنامه از نوع محقق ساخته و بر مبنای نتیجه، از نوع کاربردی است؛ زیرا هدف آن توسعه ی دانش کاربردی در زمینه ی ارتقای صیانت کارکنان ناجا با تاکید بر نقش پیشگیرانه است و نتایج آن برای حل مشکلات خاص سازمانی قابل بهره برداری است؛ زیرا با بهره-گیری از تحلیل آماری و اولویت بندی گویه ها، به بررسی اهمیت و ترتیب اولویت هر یک از ابعاد و شاخص های موثر سازمانی می پردازد. یافته ها نشان می دهد در بین عوامل سازمانی، بعد توجیه و ارشاد کارکنان در اولویت اول و بعد جلسه های آگاه سازی در اولویت دوم قرار دارد.

هدف کلی این تحقیق، بررسی نقش خودحفاظتی کارکنان بهداری کل ناجا بر میزان رضایتمندی ارباب-رجوع با مطاله ی موردی در بیمارستان های ناجا در تهران در سال 1392 بوده است. مبانی نظری از منابع مختلف جمع آوری و برمبنای آن مدل تحقیق طراحی شد. ماهیت این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و از نظر روش، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه ی آماری تحقیق شامل تعداد 972 نفر از کارکنان بهداری کل و بیمارستان های تابعه بوده که براساس جدول مورگان، نمونه ای به صورت تصادفی به حجم 275 نفر انتخاب و پرسشنامه ی مدنظر بین آنها توزیع شد که تعداد 231 پرسشنامه تکمیل و بعد از جمع بندی مورد تحلیل آماری قرار گرفت. در این پژوهش تعداد چهار سوال در مورد خود حفاظتی وجدان مدار ، خودحفاظتی معنویت گرا، خودحفاظتی دانش مدار و خودحفاظتی تعامل گرا مطرح شد؛ سپس عملیات جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه ی32 سوالی با طیف لیکرت و با استفاده از یک مقیاس دارای پایایی و روایی مورد بررسی قرار گرفت و داده های حاصل، با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (با آزمون خی دو و فریدمن) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که گویه های مزبور در میزان رضایتمندی ارباب رجوع تاثیر زیادی دارد و آزمون «کای اسکوار» نیز این موضوع را تایید نموده است. این پژوهش نشان می دهد واپایش کارکنان در بخش درمانی بهداری کل با الگوی خودحفاظتی در چهار متغیر وجدان مدار، معنویت گرا، تعامل گرا و دانش مدار، در حد بسیار زیاد امکان پذیر بوده و مدیران را در برای رسیدن به هدف های آرمانی خود که همان خدمات دهی به کارکنان خدوم ناجا و افزایش میزان رضایتمندی ارباب رجوع است یاری می رساند. آزمون فریدمن نشان می دهد متغیر خودحفاظتی وجدان مدار بیشترین تاثیر را بر رضایتمندی ارباب رجوع و متغیر خودحفاظتی دانش مدار کمترین تاثیر را بر رضایتمندی ارباب رجوع دارد و میزان تاثیر خودحفاظتی معنویت گرا و تعامل گرا با هم برابر است ؛ بنابراین بر اساس نتایج به دست آمده از آزمون های فوق، پیشنهاد هایی کاربردی و پژوهشی داده شده است.

توسعه ی فضای مجازی در بخش اینترنت کمک شایانی به جاسوسان و راهبرد و هدایت آنان نموده است؛ امروزه شاید کمتر سازمان و اداره ای باشد که در فضای مجازی حضور نداشته و در این فضا از رایانه و شبکه های رایانه ای استفاده نکند. استفاده از رایانه به حدی مورد توجه قرار گرفته که یکی از شاخص های برخورد اری از سواد در قرن حاضر را فراگیری علوم رایانه ای می دانند. همزمان با گسترش استفاده از رایانه و نرم افزارهای رایانه ای بین سطوح مختلف افراد جامعه، نرم افزارهای جاسوسی و ویروس های مخرب نیز گسترش یافته است. بنابراین پژوهش حاضر با اشاره به تعاریف کارامد، به تغییر شیوه های جمع آوری اطلاعات و پیشرفت آنها و از طرفی ایجاد شیوه های ارتباطی در فضای مجازی پرداخته و به این سوال پاسخ خواهد داد: آیا می توان با اقدام های پدافند غیرعامل از جاسوسی در فضای مجازی ناجا جلوگیری به عمل آورد؟ برای پاسخگویی به این مهم، از روش کاربردی و ابزار گردآوری داده ها به صورت مطالعه ی کتاب، مقاله ها و مستندات قانونی موجود به صورت اسنادی و کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج به دست آمده، گویای به کارگیری هدفمند اقدام های پدافند غیرعامل برای مقابله با جاسوسان در فضای مجازی ناجا بوده و در این خصوص محقق پیشنهادهای کارسازی را ارائه نموده است.

با توجه به اهمیت دنیای مجازی در عصر حاضر و رشد سریع و در عین حال نامتوازن ساختار فضای تبادل اطلاعات، این بستر به یکی از نقاط بالقوه آسیب پذیر و خطرناک در جهان مبدل شده است. ضرورت توجه و پرداخت سریع و نظام مند، معقول و هدفمند؛ مصون سازی این بستر از تهدیدهای موجود به منظور حفظ کارکنان در مقابل آسیب های این فضا و حریم کارکنان را می طلبد. عنوان دروازه ی جهنم، بیان کننده ی مخاطرات این پدیده ی نوظهور است و می تواند نگرانی-های اخلاقی و امنیتی فراوانی را در سازمان تداعی کند. دشمنان متخاصم از این راه، آسیب های جدی را در ابعاد مختلف بر پیکره ی سازمان اطلاعاتی پلیس وارد می سازند؛ در بعد امنیتی و اطلاعاتی، به دنبال کسب اطلاعات و انتشار آن اخبار در زیر نقاب جاسوسی اینترنتی با آموزش های مخرب خرابکاری، به دنبال تضعیف و نقصان سامانه های امنیتی سازمان هستند؛ در بعد اجتماعی با فراهم آوردن زمینه های غیراخلاقی بین جوانان، به ایجاد ارتباطات نامتعارف بین آنها پرداخته و به مسخ هویت و شخصیت آنان اقدام می کنند؛ این زمینه های غیراخلاقی، بنیان های خانوادگی را مورد تهدید قرار داده و با شکل گیری خرده فرهنگ های مختلف، شکاف بین نسل ها را افزایش می دهد . امروزه حضور پلیس در قلمروی مجازی برای واپایش بسیاری از ناهنجاری هایی که ممکن است در این محیط شکل بگیرد، امری ضروری است. در این تحقیق برآنیم که با روش توصیفی– تحلیلی به سوال های زیر پاسخ دهیم "مهم ترین راه کارهای علمی و عملی مناسب برای افزایش هشیاری و حفاظت از کارکنان در فضای سایبر کدام است؟ راه کارهای کاربردی مناسب برای شناسایی تهدیدهای بالقوه کارکنان در فضای تبادل اطلاعات کدام است؟

وجود نظارت برای هر سازمان، امری اجتناب ناپذیر است؛ زیرا دستیابی به یک سازمان پویا و کارامد، مرهون اجرای دقیق و کارامد نظارت و سنجش اقدام ها به منظور شناخت نقاط ضعف و قوت در تمامی سطوح سازمان است. شکی نیست که اگر انجام نظارت در سازمان ها بر اساس ضوابط دقیق و شفاف نباشد، بازخوردگیری از اقدام های انجام شده به شکلی غیرواقعی صورت پذیرفته و سازمان در مسیر قهقرایی قدم گذاشته و در نهایت زوال و نابودی سازمان به وقوع خواهد پیوست. از سوی دیگر سازمان های اطلاعاتی و امنیتی و حفاظتی به دلیل ماهیت کارکردی خود که همان کسب اطلاعات و تامین امنیت برای جامعه ی هدف است، از حساسیت کاری بالایی برخوردار هستند و وجود نظارت در این گونه سازمان ها از ضرورتی دوچندان برخوردار است. در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، فرماندهی کل نیروهای مسلح و سازمان های اطلاعاتی و امنیتی متبوع آنها برعهده ی ولی فقیه نهاده شده است، در نتیجه آگاهی از خواسته های معظم له می تواند رویکردی دقیق، شفاف و مبتنی بر آموزه های دینی را در اختیار مسئولان ارشد سازمان های اطلاعاتی و امنیتی قرار دهد تا در تدوین الگوی نظارتی مطلوب برای سازمان های خویش، بهره گیری لازم را به عمل آورند. در این پژوهش، روش به کار رفته از لحاظ هدف «کاربردی» و از لحاظ روش «توصیفی- تحلیلی» با استفاده از ابزار اسنادی و کتابخانه ای بوده و سعی شده است تا با استفاده از رهنمودها، تدبیرها و فرمان های مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نسبت به تدوین الگوی نظارتی خاص سازمان های اطلاعاتی و امنیتی و حفاظتی اقدام شود.