فهرست مطالب
مجله تاریخ علم
سال پانزدهم شماره 2 (پیاپی 23، پاییز و زمستان 1396)
- تاریخ انتشار: 1396/11/01
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 131-148مقاله پیش رو با هدف شناخت چگونگی تاثیر رساله «هندسه عملی» بوزجانی بر شکل گیری نونگاره های هندسه پرگاری، در هنر و معماری سلجوقی نوشته شده است. گام نخست این پژوهش مطالعه جایگاه این رساله در سنت رساله های هندسه عملی است. این پژوهش در گام بعد، ساختار تزیینات هندسی تا زمان پدید آمدن رساله را مورد بررسی قرار داده و به روند شکل گیری و سیر تکامل سبک نوین برآمده از ساختار هندسه پرگاری پرداخته است که هم زمان با تحریر رساله و یا متاخر از آن ظاهر شده اند. در پایان، پژوهش با توجه به روش های هندسی ارائه شده در رساله و نقوش موجود در آن، بر جایگاه رساله بوزجانی در شکل گیری نونگاره های پرگاری در تزیینات هندسی سبک سلجوقی تاکید می کند.کلیدواژگان: ابوالوفاء بوزجانی، ترسیمات پرگاری، تزیینات هندسی، هندسه عملی، هنر سلجوقی
-
صفحات 149-171
رون نظامی است برای جهت یابی معماری که آن را از معماران ایرانی، به واسطه معرفی محمدکریم پیرنیا می شناسیم. در این مقاله پس از مرور آنچه پیرنیا درباره آن گفته است، تلاش کرده ایم سرنخ های آن را در متون مختلف تاریخی پیگیری کنیم و بررسی کنیم که آیا چنین سرنخ هایی، وجود رون را در معماری گذشته ایران تایید می کند یا نه. متونی با موضوعات طبی و جغرافیایی و نجومی را مستعد چنین جستجویی یافته ایم، متون طبی از حیث فایده هایی که برای رون ذکر شده است و متون نجومی و جغرافیایی از حیث ارتباط شان با مساله اتجاه. نتایج مقاله نشان می دهد که مفهوم رون سابقه ای بسیار کهن دارد و رد آن را حداقل تا اوستا می توان پی گرفت. احتمالا در ابتدا شانی دینی داشته و آیینی مرتبط با سکنی گزیدن بوده است اما در دوره های متاخر درکی که از آن وجود داشته، نظامی برای هماهنگی معماری و آب و هوا بوده است. در میان این دو نقطه ابتدا و انتهای مفهوم رون، لایه های دیگری را تشخیص داده ایم. احتمالا در طی قرون اسلامی این لایه ها بر آن بار شده و معنی آن نیز نزد معماران تغییر کرده است
کلیدواژگان: اقلیم، جغرافیای تاریخی، رون معماری، معماری ایران -
صفحات 173-206این نوشتار در سه باب تنظیم شده است. در باب نخست برخی از آرای حکمای مسلمان در باب پیوستگی موسیقی و صناعات بصری آمده است که نشان می دهد دست کم در مرتبه نظر، می توان به وجودی چنین پیوندی قائل بود. در باب دوم مفهوم تناسب تالیفی یا همان تناسب هارمونیک، که رابطه ای ریاضی است و قدمت آن دست کم به زمان فیثاغورس باز می گردد، به مثابه یکی از روابط مهم در تعیین نسبت های موسیقایی معرفی شده و کیفیت ظهور این مفهوم در شماری از منابع درجه اول اسلامی بررسی می شود. در باب سوم با مقایسه قواعد پرسپکتیو و بیان هندسی تناسب تالیفی، نوعی مشابهت میان نظام ادراک چشم و گوش انسان نشان داده شده و با این مقدمه ، نمونه ای از به کارگیری تناسب تالیفی در معماری و تزیینات اسلامی معرفی می شود تا بابی برای مطالعات آتی در این حوزه گشوده شودکلیدواژگان: تناسب، تناسب تالیفی، جمال شناسی اسلامی، صناعات بصری، موسیقی
-
صفحات 207-232
علم عقود ابنیه نخستین بار به این نام در ارشاد القاصد ابن اکفانی (سده 8ق) یاد شده است؛ اما تامل در تعریف و متون منسوب به آن معلوم می کند که این علم پیشینه ای کهن تر دارد. نخستین نشانه های آن در احصاء العلوم فارابی و با عنوان «علم ریاست بنا» یافت می شود. هیچ متنی از دوران اسلامی به دست ما نرسیده است که انتساب به این علم در آن، یا در دانشنامه ها، تصریح شده باشد؛ فقط سخن از این است که ابن هیثم و ابوبکر کرجی در این علم تصنیفاتی داشته اند. دانشوران احتمال داده اند که کتاب های این دو مهندس برجسته گم شده باشد؛ اما این احتمال نیز می رود که کتاب های ایشان به خطا به نام علم دیگری، مانند هندسه عملی، شهرت یافته باشد. تصور اجمالی ای که از موضوع و هدف و کاربرد این علم از منابع اولیه طبقه بندی علوم به دست می آید به داوری درباره این کتاب ها و شناسایی متون احتمالی دیگر متعلق به علم عقود کمک می کند. از این طریق، درمی یابیم که بخش مهمی از کتاب اجرائات الحفور و الابنیه ابن هیثم، بخش هایی از إنباط المیاه ابوبکر کرجی، و تمامی رساله مجهول المولف معروف به رساله اعمال و اشکال در همین علم است. این شناسایی و سپس برررسی محتوای این رساله ها تصویر روشن تری از علم عقود ابنیه، به منزله علم اصلی مربوط به معماری در نظام علوم دوران اسلامی، به دست می دهد و اهمیت بررسی آن، مستقل از علم هندسه عملی، را آشکار می کند. از این بررسی، معلوم می شود که این علم فروتر از مرتبه علم هندسه نظری (که مهندسان نظری یا عالمان هندسه متکفل آن بودند)، و فراتر از علم هندسه عملی (که صانعان و بنایان با آن سروکار داشته اند) بوده است و معماران و سربنایان بدان عالم بوده و در آن مهارت داشته اند.
کلیدواژگان: تاریخ علم، صناعت بنا، صناعت ریاست بنا، عاملان معماری، علم عقود ابنیه، معماری اسلامی -
صفحات 233-249
در گذشته رنگ های نقاشی به صورت آماده از طبیعت استخراج نمی شده و شیوه ساخت آنها مراحل پیچیده و وقت گیری داشته است. آموزش فنون رنگ سازی بخشی از آموزش حرفه نقاشان ایرانی بوده و رساله های آموزشی متعددی به زبان فارسی در این باب، دست کم از پایان قرن پنجم هجری به این سو در دست است. همچنین گفتگوهایی با برخی نقاشان معاصر وجود دارد و نیز نتایج آزمایش های انجام شده بر روی رنگ های تاریخی در مقالاتی منتشر شده است و در آینه این منابع سه گانه است که می دانیم نقاشان ایران در هر دوره چه طیفی از رنگ ها را می شناخته و به کار می برده اند و حتی متوجه کاربرد رنگ هایی می شویم که در دوره جدیدتر و در زمان ورود رنگ های فرنگی از دست رفته و فراموش شده اند. متن حاضر در پی ترسیم شمایی کلی از وضعیت دانش امروز ما از رنگ سازی قدیم ایران بر اساس این منابع است.
کلیدواژگان: رساله فنی، رنگدانه، رنگ سازی، نقاشی ایرانی -
صفحات 251-274برای تزئین بناهای سنتی از نقوش و طرح های گوناگونی استفاده شده است. طراحان و معماران سنتی برای پیاده سازی این نقوش از شیوه های مختلفی استفاده می کردند. توانمندی، دانش و مهارت طراحان در پیاده سازی این نقوش و گره های هندسی بسیار موثر بوده است. این پژوهش برای نخستین بار بر آن است تا به بررسی توانمندی طراح در پدید آوردن شیوه های ترسیم گره مادر (کند دو و پنج)، مقایسه و تحلیل روش ها و ارائه شیوه ای نامکتوب بپردازد. تاکنون بیشتر پژوهشگران به ارائه نمونه های مختلف گره ها و ترسیم آنها پرداخته اند. با بررسی ویژگی های روش های متفاوت ترسیم گره های هندسی و مقایسه آنها با یکدیگر می توان به توانمندی طراحان و معماران در پدید آوردن این روش ها و شناخت روش بهینه دست یافت. در این پژوهش برای داده اندوزی از ترکیب روش های کتابخانه ای و مصاحبه با استادکار گره چینی و طراحی شبکه (روش میدانی) استفاده شده است و پس از ترسیم هر یک از روش ها و بررسی ویژگی ها، با هم مقایسه شده اند. با بررسی های انجام شده آشکار شد که بر اساس توانمندی گره چینان (معماران) و طراحان، بسته به ابزار و دانش هندسی آنها، روش های گوناگونی برای ترسیم گره مادر وجود دارد و از سوی دیگر روش نامکتوب این گره دارای مزایای خاصی همچون نیاز نداشتن به پرگار، ترسیم دایره و تقسیم زاویه نسبت به سایر روش ها است.کلیدواژگان: شیوه های ترسیم، گره هندسی، گره مادر، شیوه نامکتوب
-
Pages 131-148The present study aimed at investigating the effects of abū al-Wafā Bāzjānī’s Practical Geometry on the formation of new compass (Pargārī) geometry paintings in Seljuk art and architecture. First, the study focused on the status of this treatise in the tradition of practical geometry literature. Then, it examined the structure of geometric embellishments up to the release of this treatise, focusing on the formation and evolution of this novel style under the influence of compass geometry, in works that were created at the time of or after this treatise. Finally, by examining the geometric methods and motifs provided in the treatise, this study determined the status of Būzjānī’s work with respect to the formation of new compass paintings in the artistic and architectural embellishments of the Seljuk eraKeywords: Abū al-Wafā Būzjānī, Compass Constructions, ", Geometric Ornaments, Practical Geometry, Seljuk Art
-
Pages 149-171
“Roon”, pronounced “ruːn” is a system of architectural orientation used in Iran introduced to modern literature by Mohammad Karim Pirnia. After reviewing what he had mentioned about it, we will try to find its traces in historic texts and see if they confirm exitence of such a system in Iranian architecture of the past. Medical, geographical, and astronomical texts have been the better candidates for such a search. Medical texts were selected due to the benefits mentioned for the Roon, and geographical and astronomical texts, due to their connection to the problem of orientation. Results show that Roon has a long history and could be traced to at least Avesta. It probably had a religious aspect primarily. But in later periods it was perceived as a system for matching architecture with regional weather. Between these two points, several conceptual layers could be seen in Roon, these layers were probably added to the first concept in Islamic period, so its meaning for architects have changed.
Keywords: Climate, Historical Geography, Iranian Architecture, Roon -
Pages 173-206This article is formed by three main sections. In the first section, the relationship between music and visual arts is discussed from the viewpoint of some Muslim philosophers, suggesting that such a linkage can be considered at least in terms of theory. In the second section, the mathematical concept of harmonic proportion, dating back to Pythagoras, is introduced as one of the important proportions in determining the musical intervals, and its properties in several Islamic primary sources are discussed thereafter. In the third section, a comparison is made between perspective rules and geometric constructions of harmonic proportion, to declare the similarity between the perception principles of human eye and ear. Consequently, an example of the application of harmonic proportion in Islamic architecture and ornaments is elaborated which may propose new directions for future studies in this fieldKeywords: Harmonic Proportion, Islamic Aesthetics, Music, Proportion, Visual Arts
-
Pages 207-232
ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih first time is named in ʾIrshād al-Qāṣid from Ibn al-Akfānī; but reflection on primary sources shows this science has older antecedent. There is no text in this science from Islamic period; but be said Ibn al-Haytham and Karajī had have compilations in this science. Primary sources in science classification in Islamic world help us to obtain the clearer concept from this science. Search in this texts shows ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih was main science connected to architecture in Islamic sciences. This research defines ʿIlm-i ʿUqūd-i Abnīyih was lower than theoretical geometry and upper than practical geometry.
Keywords: History of science, Ilm-i ʿUqūd-i Abnīyih, Islamic Architecture -
Pages 233-249
Artist’s paints were not exploited as ready materials from the natural sources and they were products of complex and time-consuming process of work. Training paint making techniques was a part of training program of apprentices and many Persian treatises on techniques of paint making remains from the end of 11th century onward. These references besides interviews with contemporary traditional artists and the published results of analytical studies on Persian historic artworks made a set of references for us to know about palette of Persian painters in different periods and to know about the losing the historic techniques of pigment production after importing the readymade western art materials. Current article is trying to draw a general scope of our knowledge about historic paint making in Iran basing on these above-mentioned triple references.
Keywords: Paint making, Persian painting, Pigments, Technical treatises -
Pages 251-274To ornament traditional buildings, diverse ornamentation has been applied. These designs have various forms that they are based on the skills and knowledge of designer and have diffrent graphical methods of farming. This study, for the first time, intends to examine the designer's ability for establishing methods of drawing Konde- Do- Panj Girih, compare and analyze methods and offer an unwritten method. to now, many researchers have dealt with offering different specimens of Girihs and their drawing. Through examined characteristics of different methods to draw geometrical Girihs and comparing them to one another, we might realize the designers and architects' capability in establishing these methods and know the optimized method. In this research, a combination of library methods and interview has been used for data integration, after drawing out each method and studying the features, their comparison and analysis have been discussed. Traditional designers and architects were using different methods to execute these motifs. Architects' capability and expertise in executing these motifs and geometrical Girihs have been very influential roles. Some of these techniques have been written and others are fading over time.Keywords: Drawing Methods, Geometrical Girih, Mother Girih, Unwritten Methods
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.