نشریه ره توشه
پیاپی 1 (بهار 1399)

خانواده های لجام گسیخته و متزلزل، سبب پدید آمدن جامعه متزلزل می شوند. جامعه ای که در آن نشانی از خانواده سالم یافت نشود، میزان طلاق روز به روز بالا می رود و ازدواج های مطلوب و برنامه ریزی شده، کمتر صورت می گیرد. خانواده آسیب زا یا مسئله دار در اثر ازدواج های ناموفق به وجود می آید. در این نوع خانواده ها، مرزها نامشخص و مبهم است؛ اعضای خانواده استقلال رای ندارند؛ ابراز آزادانه احساسات دچار مشکل می باشد و بحث و گفت وگو تعطیل است. این خانواده ها در حل مشکلات با دشواری های زیادی مواجه هستند. آستانه تحمل در میان آن ها بسیار پایین، و کشمکش و تنش بسیار بالاست. مشکلات توسط اعضا نادیده انگاشته می شود و آن ها درصدد یاری رساندن و یا کمک خواستن از یکدیگر نیستند. در حالی که اگر از همان ابتدای انتخاب همسر، دقت بیشتری صورت گیرد و ملاک های صحیحی برای انتخاب شریک زندگی در نظر گرفته شود، این آسیب ها بسیار کمتر می شود. در این مقاله، برخی پیامدهای انتخاب اشتباه و نادرست همسر مورد بررسی قرار می گیرد.

کانون خانواده، متشکل از مجموعه زنجیره های ارتباطی میان اعضای آن است که زن و مرد با اولین گرایش نسبت به یکدیگر و پیوند ازدواج، ستون اصلی این نهاد مهم و حیاتی اجتماع را پایه ریزی می کنند. حفظ رابطه میان زن و شوهر به عنوان یکی از این زنجیره های ارتباطی، باید به خوبی تقویت شود؛[1] زیرا سلامت و جذابیت در روابط میان همسران سبب داشتن یک زندگی شیرین تر می شود. از آنجا که تعارض در روابط انسانی امری اجتناب ناپذیر است، احتمال بروز تعارض و اختلاف در خلال روابط بین زن و شوهر بیشتر است؛ زیرا زوجین زمان بیشتری در کنار یکدیگر هستند و در خلال این ارتباط خصوصی، عادت ها یا تفاوت ها بارزتر می شود که می تواند آزاردهنده باشد. اگر زوجین نسبت به حقوق و وظایف متقابل هم شناختی نداشته باشند، در روابط خود دچار مشکل می شوند. برای پیشگیری از این مشکلات و استحکام بنیان خانواده، راهکارهایی هنگام ایجاد تعارض و مشکل وجود دارد که در این مقاله به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

محبوب ترین بنا نزد خداوند، بنای خانواده است.[1] بر این اساس، اسلام بر تشکیل و استحکام آن بسیار تاکید کرده است. این بنای مقدس، جایگاه محبت و مودت و کانون اصلی تکوین شخصیت انسان است. در اسلام، خانواده وسیله تکامل و آرامش روحی و روانی انسان به شمار می رود. ریموند بیچ می نویسد: «زناشویی در ردیف نظم هایی قرار دارد که آفریدگار جهان اساس آن را بنا نهاده است. هیچ امری در زندگی نمی تواند به اندازه ازدواج، بهروزی یا تیره بختی به‏بار بیاورد و در جهان، برای هیچ چیز دیگری به اندازه ازدواج لازم نیست که انسان روح و قلب خود را آماده سازد».[2]
زن و مرد با پیمان زناشویی و تشکیل خانواده در جهت تحقق اهداف ازدواج و کسب سکینه و آرامش[3] تلاش می کنند، اما تشکیل خانواده به تنهایی کافی نیست؛ بلکه هر یک از افراد خانواده برای رسیدن به آرمان های یاد شده، مسئولیت هایی دارند. کسب آرامش و همدلی، تربیت فرزندان صالح و بقای خانواده، نوعی خاص از رفتار همسران نسبت به یکدیگر را طلب می کند که به آن، ارتباط کلامی گفته می شود. در این نوشتار تلاش شده است ارتباط کلامی میان اعضای خانواده، مورد بررسی قرار گیرد.

محبت می تواند سازنده شخصیت و رشددهنده آدمی به سمت کمال و موتوری قوی، برای حرکت به سمت تمام خوبی ها باشد. با ایجاد محبت، روح محبوب و محب به هم پیوند می خورد، محب به محبوب نزدیک می شود و به رنگ او در می آید. در این میان چه محبتی برای یک مسلمان، بهتر از محبت اهل بیت: می تواند وجود داشته باشد؟ محبت اهل بیت:، اکسیری است که اگر در وجود هر مسلمانی قرار گیرد، مس وجودش را طلا می کند. دلبستگی مسلمانان به ایمه اطهار:، زمینه بهتری برای تربیت صحیح و کسب سجایای اخلاقی و انسانی پدید می آورد. کودکان و نوجوانانی که با اهل بیت: مرتبط هستند، به مراتب کمتر در معرض انحراف و خصلت های ناپسند و آلودگی های اخلاقی قرار می گیرند. بنابراین ایجاد عشق به اهل بیت: در قلب فرزندان، می تواند زمینه تربیت صحیح دینی را در وجود آنان شکوفا نموده و آنان را از انحرافات و کجروی ها باز دارد. مقاله حاضر راهکارهای ایجاد محبت اهل بیت: در فرزندان را تبیین می نماید.

کودکی، یکی از مراحل رشد انسانی است. اهمیت این مرحله تا آنجاست که آموزه های قرآنی، به آن توجه و اهتمام خاصی دارد؛ زیرا آینده هر شخصی به دوران کودکی او وابسته است. دانشمندان علوم اجتماعی نیز به این موضوع توجه خاصی داشته اند؛ زیرا تکامل مادی و معنوی جوامع انسانی، در گرو توجه کامل به کودکان است. از این رو حقوق کودکان در اجتماع به هیچ امری محدود نخواهد بود.[1] قوانین اسلام، زندگی آدمی را از قبل تولد تا لحظه مرگ در بر می گیرد. حقوق کودک، چه حقوق واجب و چه وظایف اخلاقی، به عنوان یکی از این قوانین از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا نهال وجود کودکان همواره در معرض آفت ها و آسیب های گوناگون است. در این مقاله مهم ترین حقوق کودک از منظر قرآن و روایات بررسی شده و آسیب های عاطفی، روانی و اجتماعی که به واسطه رعایت نکردن حقوق مسلم کودک بر کودکان و جامعه تحمیل می شود، بیان می شود.

بسیاری از مشکلاتی که در محیط خانواده، جامعه و کار رخ می دهد و می تواند منشا آسیب های روحی یا حتی جسمی شود، نتیجه ناکامی در برقراری ارتباط موثر میان افراد است. ارتباط، مهم ترین و اصلی ترین عامل پیوند دهنده انسان با محیط زندگی و اجتماع است. سبک زندگی امروز و حضور پر رنگ فضای مجازی در زندگی افراد، گسست هایی را میان نسل امروز با نسل گذشته ایجاد کرده است. والدین از بی احترامی جوانان شکایت دارند و جوانان از بی توجهی والدین و عدم درک آن ها. والدین از بی توجهی جوانان و نادیده گرفتن مسایل مهم زندگی گله دارند و جوانان حوصله شنیدن این گله ها را ندارند. بزرگ ترین مشکل، عدم برقراری یک رابطه خوب و دوستانه میان جوانان و والدین است. اگر والدین بتوانند قبل از اینکه پدر و مادر فرزند جوان شان باشند، دوست و رفیق او باشند، بسیاری از مشکلات حل می شود. برای داشتن ارتباطی خوب و سازنده با جوان امروزی، باید او و ویژگی ها و آرمان هایش را شناخت و آن گاه راه های ارتباط با او را پیدا کرد. در این مقاله به برخی راه های ارتباط خوب با جوان می پردازیم.

در آموزه های دین اسلام، خانواده به عنوان اصلی ترین رکن جامعه، زمینه ساز سعادت و شقاوت انسان ها و امت هاست. اهمیت و ارزشمندی این نهاد در زندگی اجتماعی، باعث شده است که اندیشمندان به اصول و قوانینی که باعث تقویت و استحکام آن می شود، توجه نمایند و در همین راستا عوامل متعددی را که در استحکام خانواده نقش دارند، مورد بررسی قرار دهند. اعتقادات و باورهای دینی، یکی از مهم ترین عواملی است که سبب تحکیم خانواده می شود؛ زیرا اعتقاد به جهان پس از مرگ، زندگی و به ویژه زندگی خانوادگی را هدفمند و آستانه تحمل انسان را در برابر مشکلات افزایش می دهد. اعضای خانواده معادگرا، حقوق یکدیگر را رعایت می کنند، فرزندان دین مدار تربیت می شوند و ستون فقرات خانواده مستحکم می شود.

امروزه توجه به کتاب و کتابخوانی، یکی از نشانه های رشد و تعالی فرهنگی است.[1] عادت به مطالعه، امری اکتسابی است که مانند دیگر الگوهای رفتاری در روند اجتماعی شدن فرد، پایه اولیه آن در خانواده شکل می گیرد. عادت به مطالعه والدین، سبب تشویق اعضای خانه در پذیرش این مسئله می شود. آن ها به راحتی با کتاب انس و الفت می گیرند، به سوی آن جذب می شوند و مطالعه در زندگی شان، جزء امور ضروری تلقی می شود. تغییرات ارتباطی گسترده در جامعه امروز با ایجاد شکافی نسلی میان والدین و فرزندان، لزوم مراقبت خانواده ها را چند برابر کرده است.[2] علی رغم جایگزین شدن نهادهایی چون آموزش و پرورش و رسانه ها به جای خانواده در جامعه پذیر کردن افراد در سطح وسیع و مشغله زیاد کاری و فکری والدین که سبب می شود وقت کمتری برای فرزندان خود داشته باشند، والدین هنوز هم می توانند فرزندان خود را با کتاب به عنوان دوستی مهربان آشنا کرده و تصویری جذاب و دوست داشتنی از آن در ذهن آنان ایجاد کنند تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی در آن ها درونی شود.

بر اساس گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار ، در سال 97 سهم زنان از تمام مشاغل مزدبگیر، تنها 19 درصد و سهم مردان 81 درصد بوده است،[1] اما این آمار بیانگر شمار تمام زنان شاغل در کشور نیست؛ زیرا بسیاری از زنان به صورت غیررسمی در شرکت های خصوصی، بازاری و یا از طریق فضای مجازی در خانه و... به اشتغال می پردازند. اشتغال هدف اصلی رسالت زن نیست؛ زیرا اسلام جایگاه مادری و همسری را به عنوان نقش اصلی زن دانسته است و «زن در صورت عدم تزاحم با وظایف خانوادگی اش و رعایت حدود عفت و حیا، می تواند به فعالیت اجتماعی بپردازد».[2] امروزه بسیاری از زنان حتی اگر نیاز مالی نداشته باشند می کوشند تا شغلی در اجتماع داشته باشند. این امر آسیب هایی را به دنبال دارد که در این مقاله بررسی می شود.

به رغم پندار برخی ساده اندیشان، گرایش به لباس و پوشیدگی صرفا عملی تفننی برخاسته از غریزه تنوع طلبی آدمی نیست؛ بلکه ریشه در حکمت ها و مصالح فردی، اجتماعی، خانوادگی، روحی و روانی و اعتقادی دارد. پوشش ظاهری زن مسلمان، بخشی از حقیقت باطنی و بیانگر اندیشه ها و نظام ارزش های درونی اوست. اکنون موج تخریب و هجمه همه جانبه مخالفان حجاب، در رویکردی جدید با شیوه شبهه افکنی و تفرقه افکنی وارد میدان شده است؛ زیرا حجاب و عفاف، از بزرگ ترین موانع غلبه دشمن بر کشور اسلامی مان است. این تبلیغات و شبهه افکنی های مغرضانه تا آنجا پیش رفته که گروهی برهنگی و بی بند و باری را برای یک زن ارزش و نشانه تمدن می دانند و حجاب و عفاف را نماد عقب ماندگی و ضد ارزش معرفی می کنند. پاسخ به این شبهات و عرضه حقیقت حجاب به همگان، به ویژه زنان و دختران جوان، گامی در مبارزه با دشمن در این عرصه است. در این مقاله برخی از شبهات مطرح شده در این زمینه، بیان و به آن ها پاسخ داده می شود.