نشریه ره توشه
پیاپی 5 (بهار 1400)

انسان موجودی اجتماعی است و به ناچار در همه عرصه های زندگی جمعی خود، نیازمند تعامل با دیگران است. از دیگر سو، کسی را نمی‏توان یافت که در تمام ویژگی ها از بینش‏ها و گرایش ها و سلایق گرفته تا سلوک فکری و اخلاقی با دیگری یکسان باشد. از این رو، انسان ها برای برخورداری از یک زندگی سالم و تداوم حیات اجتماعی خویش، چاره ای جز مدارا با یکدیگر و به رسمیت شناختن تفاوت ها و اختلاف‏ها ندارند. روشن است که این اصل انسانی، از سوی شرایع الهی، به ویژه اسلام نیز مورد توجه و تاکید قرار گرفته است و مصادیق و جلوه های عالی این سلوک اخلاقی و رفتار پسندیده اجتماعی را در سیره عملی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) فراوان می توان سراغ گرفت تا آنجا که در روایات، اموری چون جلب محبت هم نوعان، بهانه ندادن به دست دشمنان، جذب مخالفان و حفظ روابط سالم اجتماعی، از فواید این روش برشمرده شده است. بنابراین می توان گفت که آن بزرگان بر ضرورت بروز این خوی پسندیده، در همه رفتارهای فردی و اجتماعی و عرصه‏های فکری، اخلاقی و حقوقی تاکید فراوان داشته اند. سفارش‏های ایمه در باب معاشرت نیکو با هم نوعان و نیز اهتمام عملی آنان به حفظ و تحکیم اخوت دینی و مهم تر از همه، شیوه برخورد امام علی(ع) با مخالفان و دشمنان خود؛ چه در دوره خانه نشینی بیست وپنج ساله و چه در دوران خلافت، همگی تعبیرها و جلوه‏های گوناگونی از این اصل عام اخلاقی، تربیتی و حقوقی به ویژه در مواجهه با مخالفان سیاسی و مذهبی هستند. نوشتارحاضر با عنایت به این مقدمه، در سه بخش سامان یافته است؛ "خوش خلقی و ملایمت"، "پرهیز از پرخاشگری و ناسزاگویی" و "آثار رفتار مسالمت آمیز اهل بیت(ع)".

اهل سنت مشترکات فراوانی با شیعیان دارند و این اشتراکات، افزون بر مسایل اعتقادی، در روایات تاریخی، از جمله درباره شخصیت و سیره امام علی(ع) نیز دیده می شود. از این رو، کنکاش در منابع معتبر اهل سنت و استخراج و اظهار آنچه در این منابع درباره امام اول شیعیان ثبت و ضبط شده، گامی مهم و موثر در تحکیم وحدت امت اسلام محسوب می شود. این تلاش علمی، همچنین می تواند پرده از برخی ابهامات که به دلیل بی توجهی به منابع دست اول اهل سنت برای برخی ایجاد شده و می شود بردارد و مقام و منزلتی را که علی بن ابی طالب در نزد پیامبر اکرم(ص) و اصحاب آن حضرت داشت، آشکار سازد.
بنابر این، آنچه که در این نوشتار می خوانیم، مطالبی در توصیف امام علی(ع) است که جملگی از منابع اهل سنت گرفته شده و در چند محور تقدیم می شود.

خداوند سبحان در سوره کوثر، از اعطای خیر کثیر به حضرت رسول اکرم(ص) سخن می گوید. بسیاری از مفسران قرآن، در تفسیر این سوره، یکی از معانی کوثر را نسل پر برکت و ماندگار فاطمه(س) دانسته اند که جوامع مختلف در طول تاریخ از نسل پاک فاطمی بهره‏ فراوان برده اند. در میان این نسل، علاوه بر امامان معصوم(ع)، رهبران شایسته، علمای فرزانه، شخصیت های ممتاز تاریخی نیز وجود دارد. در مورد برکات و خدمات نسل حضرت زهرا(س) به جوامع مختلف به ویژه جهان اسلام در طول قرن های متمادی، لازم است موسوعه های عظیمی منتشر شود. ولی از آن جایی که
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
در این مجال به دو محور مهم «کوثر و نسل آن» و «بخشی از خدمات و آثار نیک و برکات ارزنده» این نسل اشاره می کنیم.

آیه مباهله و شان نزول آن به خوبی گویای عظمت اهل بیت(ع) است و نشان می دهد که خاندان پیامبر اکرم(ص)، صادق و مستجاب الدعوه اند. تقریبا همه دانشمندان شیعه و سنی به نزول این آیه شریفه درباره اهل بیت پیامبر(ص)، یعنی علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) تصریح کرده و بر پایه آن، به اثبات فضیلت این بزرگواران و به ویژه حضرت علی(ع) همت گمارده اند.

بشر از گذشته تا کنون، همواره در جست وجوی عدالت، رفاه و امنیت بوده و برای دستیابی به آن پیوسته کوشیده است. اندیشمندان نیز بر پایه همین تلاش ها و تجارب، به نظریه پردازی پرداخته و تلاش کرده اند که از فراز و نشیب های گذشته پررنج انسان، پلی برای رسیدن به آینده ای سرشار از عدالت و امنیت بسازند. با این همه و با وجود پیشرفت های خیره کننده انسان و شکل گیری جهانی مدرن در عصر حاضر، عطش و نیاز بشریت به عدالت همچنان بی پاسخ مانده و سایه فقر و نابرابری و جنگ و فساد هنوز بر سر او سنگینی می کند.
حال سوال این است که آیا جامعه بشری در نهایت می تواند به سوی صلح و عدالت حرکت کند یا همچنان در مسیر جنگ، تخاصم و بی عدالتی است و باید در انتظار اضمحلال و نابودی کامل باشد؟ ما بر این باوریم که ریشه همه این نابسامانی ها، نبود معنویت و عدم ثبات فرهنگی در جهان کنونی است و اعتقاد و پای بندی به دین و آموزه های آن، موثرترین عاملی است که می تواند ثبات فرهنگی جامعه را استحکام بخشد و دستیابی به عدالت همه جانبه و رفاه و امنیت عمومی را تضمین کند.
بر اساس آموزه های مهدویت، این امر تحقق خواهد یافت و «آینده بشریت»، آینده صلح و عدالت و خیر است؛ گرچه حرکت به سوی «آرمان شهر مهدوی» نیز چندان ساده نیست و صحنه تاخت وتاز زورمداران و ستمکاران هست و خواهد بود.
همین پاسخ گویی شفاف وروش مند فرهنگ شیعی درباره آینده بشر، موجب پویای آن نیز شده است، چنانکه  فیلسوف و اسلام شناس فرانسوی، هانری کربن، می گوید: « باور به اندیشه مهدویت، عنصر اصلی فکر شیعه است که موجب پویایی آن شده است».[1]


[1]. هانری کربن؛ تاریخ فلسفه اسلامی؛ ترجمه اسدالله مبشر؛ ص 105.

امروزه و در شرایطی که دشمنان اسلام از هر فرصتی برای اختلاف افکنی در میان مسلمانان استفاده می کنند، همگرایی و اتحاد جوامع اسلامی ضرورتی دوچندان یافته است و لازم است که هر مسلمان معتقد و علاقمند به عزت مومنین، به آن توجه کند و در راه تحقق اتحاد مسلمانان بکوشد. یکی از اقدامات موثر در این زمینه شناسایی نمادهای وحدت بخش ملل مسلمان و اتخاذ سازوکارهای بهره گیری هرچه بهتر و بیشتر از آن ها برای تقویت اتحاد و همگرایی میان پیروان مذاهب اسلامی است. تردیدی نیست که این رویکرد ضمن قطع دست دشمنان از کشورهای اسلامی، زمینه ساز عزت و سربلندی مسلمانان، در سایه شکوفایی دوباره فرهنگ و تمدن اسلامی خواهد شد.
در این میان، آن دسته از شعایر دینی که در قالب برپایی اجتماعات بزرگ انجام می شود، راهکاری مدبرانه است که از همان ابتدا، همبستگی پرشکوه مسلمان را به نمایش گذاشته است. اینک نیز می توان از ظرفیت بالای شعایری مانند مراسم حج، نماز جمعه، نماز جماعت و راهپیمایی پرشور اربعین حسینی بهره برد تا مسلمانان از هر مذهب و نحله ای که هستند به رغم خواست قدرت های استکباری، در رفع گرفتاری های هم بکوشند و به جای تعصبات قومی، مذهبی، نژادی و ملی، به امت اسلام بیندیشند و مصداق این کلام نورانی رسول گرامی اسلام باشند:مثل المومنین فی توادهم وتراحمهم وتعاطفهم، مثل الجسد إذا اشتکی منه عضو تداعی له سایر الجسد بالسهر والحمی:[1] مثل مومنان در پیوند و دوستی و محبت و رحمت به هم [و اهمیت دادن به سرنوشت یکدیگر]، مثل یک پیکر زنده است که اگر جزیی از آن به درد آید، سایر اجزایش، با بیداری و رنج با آن همدردی می کنند.
و چرا چنین نباشد، درحالی که عوامل وحدت بخش میان مسلمین فراوانند و «وحدت اسلامی» ریشه در مبانی و اصولی چون اصل توحید، اصل نبوت، اصل معاد و کلیات احکام شرعی دارد که بر پایه آن ها، همگرایی و اتحاد مسلمین در عصر رسول اکرم(ص) در حد اعلای خود ظهور یافت و هنوز هم می توان به احیای آن امیدوار بود.


[1]. مسلم بن الحجاج نیشابوری؛ صحیح مسلم؛ ج 4، ص 1999.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تحولی بزرگ در جهان بود که تمام معادلات نظامی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی قدرت های استعماری در منطقه را بر هم زد. این انقلاب بزرگ تاریخ معاصر که توانست حکومتی بر پایه مذهب اهل بیت بنیان گذارد، از همان آغاز، دشمنی آل سعود و وهابیان را برانگیخت و آنان را به مقابله با این حکومت نوپا واداشت. وهابیان به دلیل اینکه این حکومت را رقیب خود در منطقه و جهان تلقی می کردند، موضع خصمانه ای در برابر آن گرفتند و برای جلوگیری از گسترش امواج انقلاب، از هیچ توطیه و جنایتی دریغ نکرده و نمی کنند. این در حالی است که انقلاب اسلامی همواره بر ضرورت بیداری کشورهای اسلامی و اتحاد امت مسلمان در سراسر جهان، به منظور مقابله با دشمن مشترک خود، یعنی صهیونیزم و استکبار جهانی پای فشرده است. بنابراین شناسایی و بررسی انگیزه ها و زمینه های دشمنی وهابیان و آل سعود با انقلاب اسلامی، بی شک ضروری و مفید خواهد بود و این مقاله سعی دارد به آن بپردازد.