فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 36 (تابستان 1396)

مرور قراردادهای سیاسی و تجاری بین ایران وکشورهای استعمارگر، طی دو قرن گذشته، روشن می‌شود بیش‌تر قریب به اتفاق این قراردادها بنا به خواست طرف مقابل بر ایران تحمیل شده است. فاهمه ملت ایران هرگز قراردادهای ذلت‌بار و ننگین دوران قاجار و پهلوی را با کشورهایی چون روسیه تزاری و انگلیس و فرانسه و آلمان و آمریکا که اغلب، به تکه‌تکه شدن ایران بزرگ و رسوب و نفوذ فرهنگ و اندیشه غرب بر جامعه ایرانی انجامید، از یاد نخواهد برد...

یکی از مسایل مهمی که می‌توان با نگاهی به آیه‌های الاهی بدان دست یافت، اصول حاکم در سیاست خارجی و تعامل با دیگران است. خداوند متعال؛ اصول، قوانین و بایسته‌های گوناگونی را درباره تعامل با بیگانگان وضع کرده است که مقاله حاضر به این مهم می‌پردازد.

نوع تعامل با دشمنان در عرصه سیاسی و اجتماعی طبق اصول و مبانی اسلامی، یکی از عوامل موفقیت و اقتدار جامعه اسلامی است. در مقابل، بی‌توجهی در این زمینه، گاه سبب زیان‌هایی جبران ناپذیر می‌‌شود. در میان معصومین، رفتار حضرت علی(ع) با دشمنان دارای نکات آموزنده‌ای است که در این مقاله به صورت کوتاه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم...

مقاله حاضر که به بررسی سیره اهل بیت(ع) در برخورد با بیگانگان می‌پردازد، حاصل تلاش پژوهشگر ارجمند جناب حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر جواد سلیمانی است که این موضوع را بررسی و تحلیل کرده است. بخش‌هایی از این مقاله، از متن سخنرانی ایشان در کانون طلوع مورخ 1392/7/7 با عنوان«ماهیت نرمش قهرمانانه از زاویه تاریخ» است که توسط خود ایشان ویرایش شده است. ضمن تشکر از این عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، این مقاله خواندنی را به شما خوانندگان ارجمند تقدیم می‌کنیم...

در این تحقیق برآنیم تا اصول و مبانی تعامل با دیگران را از دیدگاه امام خمینی(ره) بررسی کنیم...

تعامل با دنیا از اصول مهمی است که جمهوری اسلامی ایران همواره بر آن تاکید کرده است. این مساله اما با رعایت اصولی بنیادین، قابل اجرا است. در مقاله حاضر اصول و بایسته‌های تعامل با دنیا از دیدگاه مقام معظم رهبری مورد بررسی قرار گرفته است. با نگاهی به بیانات ایشان، این مساله و همچنین کشورهایی که می‌توان با آنان تعامل انجام داد و کشورهایی که تعامل با آنان مضر است را به صورت دسته‌بندی شده ارایه کرده‌ایم...

وقتی قرار شد «تعامل با بیگانگان» ویژه‌نامه شماره36 فصلنامه «فرهنگ پویا» باشد، باز بر آن شدیم به سراغ عالمی برویم که به فرموده رهبر معظم انقلاب «مصداق کامل عالمی است که تشخیص دقیق خود را در روزی که لازم باشد بی‌درنگ به میدان می‌آورد و در این راه سرزنش و زخم زبان دیگران را به چیزی نمی‌گیرد» شخصیتی که رهبری در ادامه نگاه به تشخیص این عالم دینی می‌فرماید... «در واقع تکریم حضرت آقای مصباح تکریم «راه حق» و نشان دادن «مصداق» و «الگوی شایسته» است. آنانی که با ادبیات و منظومه فکری علامه مصباح آشنا هستند، به خوبی می‌دانند تا معظم‌له تعریفی درست از واژگان مورد بحث در یک مقوله ارایه نشود و هر مقوله‌ای را در چهارچوبی نظام‌مند دنبال نکند و تا هر نتیجه‌ای را با آن چه قرآن و عترت بیان می‌کند منطبق نکند، هیچ گفت‌ و شنودی را به پایان نمی‌برد از همین‌رو است باز رهبر معظم انقلاب درباره نظام فکری معظم‌له می‌فرمایند: «جناب آقای مصباح حقیقتا یکی از وجودهای مبارک و مغتنم در دوره ما هستند، منبع فکر و اندیشه بی‌غل و غش معارف اسلامی» آن چه پیش‌رو است نگاهی است به مقوله «تعامل با بیگانگان» از منبع فکر و اندیشه‌ای به نام علامه مصباح یزدی!

مطلب پیش رو به بازخوانی دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی درباره تعامل با دیگران می‌پردازد. با جست‌وجوی گسترده در ده‌ها سخنرانی، پیام و دست‌نوشته، نگاه ایشان به بحث مورد اشاره را بررسی و دسته‌بندی کرده‌ایم...

قانون عام الاهی درباره ارتباط با بندگان خدا نیکی به آنان است: "إن احسنتم احسنتم لانفسکم"؛ اگر نیکی کردید به خود کردید. در کتاب آسمانی قرآن کریم که "تبیان کل شیء" است، به نوع تعامل مسلمانان با غیرمسلمانان اشاره‌هایی شده و در آیه‌های متعدد بر لزوم مسلط‌نشدن کفار بر مسلمانان تاکید شده است. قرآن کریم می‌فرماید: "لا ینهاکم الله عن الذین لم یقاتلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم ان تبروهم و تقسطوا إلیهم إن الله یحب المقسطین"؛ خدا شما را از نیکی‌کردن و عدالت‌ورزی نسبت به کسانی که در امر دین با شما پیکار نکرده‌اند و از خانه و دیارتان بیرون نرانده‌اند نهی نمی‌کند؛ چراکه خداوند، عدالت‌پیشگان را دوست دارد...

صحنه بین‌الملل محل کنش و واکنش کشورها است. کشورها در این صحنه با یکدیگر به تعامل می‌پردازند، سطح این تعاملات در حوزه‌های مختلف، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بستگی به میزان اشتراک منافع و تزاحم منافع کشورها دارد. بنابراین دولت‌ها به نمایندگی از کشورها در عرصه بین‌الملل به دنبال دست‌یابی به آمال و غایاتی هستند که حکومت‌ها مایل هستند آن قصد یا هدف را محقق سازند. به عبارت دیگر هر دولتی سیاست خارجی خود را در جهتی تنظیم می‌کند که در نهایت خواسته‌ها و نیازهای امنیتی، استراتژیکی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی‌اش در کوتاه مدت یا بلندمدت تامین شود، که از آن، به عنوان هدف ملی یاد می‌شود. از این رو دولت‌ها برای تحقق اهداف ملی خود در سطح بین‌الملل نیازمند به اعمال زیرند...

یکی از بزرگ‌ترین خیانت‌های برخی از روشن‌فکران ایرانی، اعطای امتیاز رویتر به اتباع انگلیسی بود. میرزا حسین‌خان سپهسالار، صدراعظم وقت ایران، با همکاری میرزا ملکم، در تاریخ هجدهم جمادی‌الثانی 1289ق، مطابق با 25 ژوییه 1872م، امتیازی به یک یهودی فراماسون انگلیسی به نام بارون جولیوس رویتر واگذار کرد...

دانش‌پژوهان موسسه امام خمینی(ره) چون حوزویان و دانشگاهیان انقلابی به دکتر منوچهر محمدی به دیده احترام می‌نگرند نه فقط از آن جهت که او از معدود اساتید برتر علوم سیاسی کشور و تحلیل‌گری واقع‌بین و آینده‌نگر و مدیر گروه علوم سیاسی موسسه امام خمینی(ره) است، بلکه از آن رو که او علاوه بر داشتن سوابق تحصیلی بالا چون دکترای مطالعات بین‌المللی از دانشگاه کارولینای آمریکا و مسئولیت‌های علمی و پژوهشی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور و نیز تجربه کارهای اجرایی در طول انقلاب از فرمانداری تا معاونت نخست‌وزیری، شخصیتی دیندار، ولایتمدار و غیرتمند نسبت به دین و انقلاب و ایران زمین است و هرگز در برابر رخدادهای انقلاب و ایران چون هر مسلمان آزاده ایرانی سکوت نمی‌کند. مصاحبه «فرهنگ پویا» با دکتر منوچهر محمدی از آن جهت اهمیت داشت  که نگاه و تحلیل‌های این شخصیت علمی، اجرایی و انقلابی، ضمن داشتن مخاطبان خاص به خود، مورد استناد نخبگان کشور و محافل علمی است...

دکتر محمد نعمتی سال 75 در شهر مقدس مشهد دیده به جهان گشود. تحصیلات خود را تا مقطع دبیرستان در این شهر گذراند و در رشته‌ ریاضی فارغ‌التحصیل شد. سپس وارد دانشگاه شد و تا مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق(ع) مشغول بود. مدرک دکترای خود را با گرایش اقتصاد اسلامی از دانشگاه تهران کسب کرد. وی از سال 68 تاکنون در هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) به فعالیت‌های آموزش و پژوهشی می‌پردازد و دارای آثار علمی است. نشریه فرهنگ پویا در زمینه تعاملات مالی‌ بین‌المللی با ایشان گفت‌و گو کرده است که در ذیل تقدیم شما می‌شود...

متن حاضر حاصل نشست علمی آقای دکتر درخشان با اعضاء هییت علمی گروه اقتصاد موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است، که پس از تنظیم و ویرایش، به محضرتان تقدیم می‌گردد.

دوران حدودا دوقرنه قاجاریه و پهلوی را باید دو قرن وادادگی و بردگی نامید. این مدعا را می‌توان از طریق انفعال این دو حکومت در برابر استعمارگران به اثبات رسانید. در این میان با نگاهی به قراردادهایی که پادشاهان قاجار و پهلوی با قدرت‌های بیگانه بستند، می‌توان به این نتیجه رسید که در تمام این معاملات و معاهدات آن کشوری که متضرر شد، ایران بود. این معاهدات، یک طرفه و ظالمانه بود و پادشاهان ایران باج فراوانی به خارجی‌ها دادند. در این مقاله با نگاهی اجمالی به برخی از این معاهدات ظالمانه از عصر قاجار تا پایان عصر پهلوی، تنها به زوایایی کوچک از این ماجرا پرداخته می‌شود. می‌شد معاهدات و امتیازنامه‌هایی نظیر: امتیاز خوشتاریا، امتیاز کشتیرانی در رود کارون، امتیازاستخراج معادن، قرارداد ایران و شوروی در سال 1921 و ده‌ها مورد دیگر از این دست را نیز برآن افزود که به علت پرهیز از طولانی شدن این تحقیق، از ذکر آن‌ها پرهیز می‌گردد...

روزنامه‌های ایران در تاریخ 7 اردیبهشت ماه 1349 گزارش دادند:«برای بررسی امکانات سرمایه‌گذاری در ایران، راکفلر و لیلیانتال به اتفاق بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران آمریکا به تهران می‌آیند. سرمایه‌گذاری در رشته‌های توریسم، منابع جنگلی، کشت و صنعت، ایجاد شبکه توزیع و صنایعی مانند پتروشیمی در کنفرانس 35 تن سرمایه‌گذار آمریکایی مطالعه می‌شود...

پس از آن‌که دولت آقای روحانی با شعار برداشتن تحریم‌های بانکی و اقتصادی، توافق برجام را با آمریکا و کشورهای دیگر غربی به امضا رساند، در ابتدا تعهدات گسترده ایران – همچون از بین بردن 20درصدهای تولیدشده، تعطیلی غنی‌سازی و تحقیقات در زمینه غنی‌سازی در فردو، منع استفاده از سانتریفیوژهای بالای نسل یک در نطنز، کاهش بیش از دوسوم سانتریفیوژهای نسل یک در نطنز، نابودی راکتور اراک، ممنوعیت تولید هرگونه سانتریفیوژ از هر نسلی، پذیرش نظارت‌های بی‌سابقه و آنلاین، دادن دسترسی به تمام مکان‌های نظامی، مجوز استقرار ماموران آژانس طی ده‌ها سال در ایران و...- را با اعتماد به وعده‌های آمریکا عملی کرد، اما از 27دی1394 تاکنون، خبری از تحقق وعده‌های آمریکا در برداشته‌شدن تحریم‌های بانکی نیست. دولت اکنون مشاهده می‌کند که دشمنان ملت ایران، به هیچ یک از وعده‌های خود عمل نکرده‌اند، و تحریم‌های بانکی و اقتصادی به حال خود باقی هستند...

لازمه توفیق هر اقدامی در جامعه، همراهی و هماهنگی مردم است؛ از این رو حکومت‌ها به‌ویژه حکومت‌های دموکراتیک می‌کوشند افکار عمومی را برای تحقق اهداف‌شان با خود همراه کنند. با پدید آمدن رسانه‌ها، رخدادها در قاب خصوصی باقی نمی‌مانند و از این روست که حاکمان تلاش می‌کنند رسانه‌ها را در دست گیرند و از آن‌ها به‌صورت ابزاری برای توجیه و تبیین اقدامات خود و همراهی افکار عمومی استفاده کنند. حکومت‌‌ها برای تامین منافع و اهداف خود در کشورهای دیگر می‌کوشند به واسطه رسانه‌های بومی، افکار عمومی جامعه هدف را برای دستیابی به اهداف خویش آماده کنند. کشورهای استعمارگر سلطه‌جو هم با توجه به این قاعده تلاش می‌کنند با نفوذ در رسانه‌های بومی وابسته در کشورهای هدف و شکل‌دادن یک زنجیره از آن‌ها، افکار عمومی آن جامعه را با خود همراه و خواسته‌های خویش را به آن‌ها تحمیل کنند...

مذاکرات و بیانیه لوزان، تنها اعتدالیون و اصلاح‌طلبان را به وجد نیاورد، بسیاری از افراد و گروه‌های سیاسی خارج از نظام و حتی گروهک‌ها و مطرودان نظام و امام(ره) را نیز چنان خوشحال کرد که نتوانستند سرور خود را پنهان کنند. این مذاکرات و بیانیه برای نهضت آزادی و باقی‌ماندگان دولت موقت و جریانی که امام راحل(ره) از آن‌ها به پدرخوانده سازمان تروریستی منافقین یاد کرده بودند و در نامه خود به آقای محتشمی‌پور،وزیر وقت کشور، خواستار ممانعت از ورود آنان به عرصه سیاست و نفوذ در بدنه نظام اسلامی شده بودند، فرصتی برای به رخ کشیدن پیشینه تعاملات خود با آمریکا در دوره‌ای شد که خیانت آنان بر همگان آشکار است و اسناد لانه جاسوسی از ارتباط افرادی چون ابراهیم یزدی و امیر انتظام، گوشه‌ای از آن را نمایان کرد؛ اسنادی که نشان می‌دهد سازمان سیا این عناصر را رابطان و دوستان خوب آمریکا می‌داند که به اصطلاح توان کشیدن ترمز انقلاب را دارند!...

در لایحه بودجه سال1397، بودجه دولت و شرکت‌های دولتی رقم 1194 هزار میلیارد تومان  را ثبت کرده است. همانند روال گذشته در عمل بودجه 814 هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دولتی در مجلس بررسی نمی‌شود و عمده تمرکز  مجلس بر بررسی بودجه  عمومی  368 هزار میلیارد تومانی دولت (منابع عمومی) است. هرچند برخی از مشکلات بودجه‌ریزی کشور در گذشته نیز وجود داشته است؛ ولی برخی مشکلات در لایحه بودجه 1397 تشدید شده و یا اقدامی برای اصلاح روندهای غلط قبلی انجام نشده است. همان‌گونه که در ادامه بیان می‌شود، برخی از ریل‌گذاری‌های نادرست در سال‌های اخیر باعث انحرافاتی در بودجه و نظام اقتصادی کشور شده است. به طور نمونه، افزایش میزان استقراض دولت از مردم برای تامین مخارج خود روندی فزاینده داشته است. همچنین تشدید کسری‌های طرح بیمه سلامت باعث شده که بخشی از منابع بودجه به ناچار بدان تعلق گیرد. مشکل صندوق‌های تامین اجتماعی و وابستگی فزاینده آن‌ها به بودجه عمومی دولت نیز مشکلی است که سال به سال تشدید می‌شود...

باید پذیرفت که نامیدن آمریکا از سوی امام راحل(ره) به «شیطان بزرگ» و از سوی رهبری معظم انقلاب به «بدتر از ابلیس»، ترسیمی واقعی از آمریکا است که در هندسه معرفتی امام راحل(ره) به عنوان خط مقابل حرکت توحیدی از آن یاد شده است. از این رو، تاکید ایشان به این‌که روی‌کردگان به غرب اولیایشان طاغوت است، یک ریشه اعتقادی دارد، اما بر کسی پوشیده نیست که این نگاه امام و رهبری به «آمریکا» و مذاکره با او تنها یک نگاه اعتقادی نیست، بلکه تجربه‌ای تاریخی نیز هست، تجربه‌ای که برخی که در شعار، به گزاف خود را مسلط بر تاریخ ایران و جهان و مرد میدان سیاست خارجی! معرفی می‌کنند، نسبت به این تجربه تاریخی یا خود را به غفلت زده‌اند و یا واقعا تهی دست و بی‌سوادند! و به ناحق بر کرسی‌ای تکیه زده‌اند که جایگاه مردان خاص به خود است...