نشریه تحقیقات بذر
پیاپی 18 (بهار 1395)

پرایمینگ یکی از تکنیک هایی است که باعث افزایش درصد و سرعت جوانه زنی، سبزشدن در تنش های محیطی از قبیل تنش شوری، دما وخشکی می شود. به منظور بررسی اثر پیش تیمار ایندول استیک اسید بر خصوصیات جوانه زنی و پارامترهای رشد گیاه شاهی در تحت تنش شوری آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1394 در آزمایشگاه تکنولوژی بذر دانشگاه شاهد انجام گرفت. فاکتورهای آزمایش شامل هورمون اکسین (ایندول استیک اسید) در سه سطح (0، 0/2 و 0/5 میلی گرم در لیتر) و تنش شوری نمک دریاچه قم در 4 سطح (0 (آب مقطر)، 2/5، 5 و 7/5 دسی زیمنس بر متر) بود. در بررسی نتایج تجزیه واریانس پیش تیمار اکسین بر میانگین مدت زمان جوانه زنی و ضریب جوانه زنی و تنش شوری بر طول ریشه چه و گیاهچه شاهی غیر معنی دار شد. اثر متقابل پیش تیمار بذر با اکسین و تنش شوری بر درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، ساقه چه، گیاهچه و همچنین ضریب آلومتری در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. با افزایش غلظت اکسین تعداد گیاهچه نرمال بیشتر شد و تعداد گیاهچه غیرنرمال کاهش یافت. پیش تیمار بذر با ایندول استیک اسید باعث کاهش پارامترهای رشد شاهی شد. افزایش تنش شوری میانگین مدت زمان جوانه زنی را افزیش و ضریب سرعت جوانه زنی کاهش داد. غلظت 0/5 میلی گرم بر لیتر پیش تیمار ایندول استیک اسید باعث کاهش درصد جوانه زنی شد.

خواب فیزیکی یکی از انواع خواب بذر است که در آن وجود لایه های نفوذ ناپذیر در پوسته بذر مانع ورود آب و محدودیت تبادل گازها می شود. خراش دهی پوسته بذر از مهم ترین تیمارها جهت غلبه بر این نوع خواب می باشد. به همین منظور بذور دوازده گونه گیاه دارویی در تابستان 1390 از رویشگاه های طبیعی آن ها در شهرستان کوهدشت جمع آوری و به آزمایشگاه تحقیقات بذر دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انتقال داده شدند. سپس جهت بررسی تاثیر تیمار خراش دهی مکانیکی بر درصد و متوسط زمان جوانه زنی بذر این گونه ها آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و در چهار تکرار اجرا شد. تیمار آزمایشی شامل شاهد (عدم خراش دهی) و خراش دهی مکانیکی (با سمباده) بود. نتایج نشان داد که خراش دهی بر شکستن خواب 10 گونه از 12 گونه مورد بررسی موثر بود، خراش دهی بیشترین تاثیر را بر بهبود جوانه زنی بذرهای گل ختمی و روناس داشت. به طوری که، جوانه زنی گل ختمی و روناس را به ترتیب از یک به 82 درصد و از 5 به 84 درصد افزایش، متوسط زمان جوانه زنی این دو گونه به ترتیب از 11/6 به 5 روز و از 15/2 به 8/7 روز کاهش، اما بر بهبود جوانه زنی بذرهای آوندول و گل سگ زبان تاثیری نداشت. با توجه به نتایج آزمایش، قسمتی از خواب موجود در بذر این ده گونه از نوع خواب فیزیکی ناشی از پوسته سخت بوده و خراش دهی مکانیکی با توجه به ارزان و ساده بودن به عنوان تیماری مناسب برای غلبه بر خواب آن ها توصیه می شود.

به منظور بررسی اثر اسمو پرایمینگ بر مولفه های جوانه زنی گندم (Triticum aestivum L.) رقم آذر 2 تحت شرایط عصاره آللوپاتیک علف هرز دم روباهی (Setaria viridis L.) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه بیوتکنولوژی اداره کل فنی و حرفه ای استان کرمانشاه در سال 1394 اجرا گردید. فاکتورهای تحقیق شامل محلول های اسمزی به عنوان فاکتور اول در چهار سطح، 1% KNO3، 2% KNO3، 1% CaCl2، 2% CaCl2و شاهد (بدون پرایمینگ) و مدت زمان پرایم به عنوان فاکتور دوم در دو مدت زمان 2 و 6 ساعت بودند. نتایج نشان داد که بذرهای پرایمینگ شده بهتر از شاهد (بدون پرایمینگ) در عصاره آللوپاتیک رشد کردند، به طوری که بیشترین طول ساقه چه و گیاهچه در تیمار 1% CaCl2بدست آمد. درصد و سرعت جوانه زنی، وزن خشک ریشه چه و گیاهچه و شاخص ویگور II در زمان 2 ساعت برترین فاکتور تحقیق بود. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که پرایمینگ باعث بهبود مولفه های جوانه زنی گندم در شرایط تنش آللوپاتیک شد و مقاومت گندم را در مقابل این تنش در مرحله جوانه زنی و استقرار افزایش داد.

به منظور بررسی تاثیر تنش شوری ناشی از غلظت های مختلف کلرید سدیم بر جوانه زنی بذور کلزا، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1392 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت انجام شد. فاکتور اول ارقام کلزا در سه سطح (هایولا 401، آرجی اس 003 و سین 3) و فاکتور دوم تنش شوری در شش سطح (0، 3/4، 6/8، 10/2، 13/6 و 17 دسی زیمنس بر متر) بود. اثر رقم و شوری بر تمام صفات معنی دار بود، اما اثر متقابل دو فاکتور فقط برای درصد جوانه زنی و وزن گیاهچه معنی دار بود. تمام صفات به طور معنی داری تحت تاثیر غلظت های مختلف کلرید سدیم کاهش پیدا کردند، به طوری که بیشترین میزان طول ریشه چه (2/4 میلی متر) و درصد جوانه زنی (33/74 درصد) مربوط به تیمار شاهد بود، در حالیکه برای دو صفت طول ساقه چه و وزن گیاهچه بیشترین مقادیر (به ترتیب برابر با 2/26 میلی متر و 31/33 میلی گرم) مربوط به غلظت 3/4 دسی زیمنس بر متر بود. در غلظت 17 دسی زیمنس بر متر حداکثر مقدار کاهش صفات فوق مشاهده شد. کمترین مقادیر برای تمام صفات مورد مطالعه در رقم آرجی اس 003 مشاهده شد. بررسی روند تغییرات حاکی از وجود رابطه خطی بین سطوح شوری و دو صفت طول ریشه چه و ساقه چه بود، در حالیکه برای دو صفت دیگر رابطه درجه دوم نیز معنی دار بود. در مجموع، تاثیر بسیار معنی دار غلظت های مختلف کلرید سدیم بر جوانه زنی و رشد گیاهچه مشاهده شد. هیبرید هایولا401، متحمل ترین رقم به تنش شوری در مرحله جوانه زنی بود و می توان از آن در برنامه های به نژادی استفاده کرد.

پرایمینگ بذر به عنوان یک راهکار جهت افزایش استقرار گیاهچه به ویژه در شرایط نامطلوب مطرح است. به منظور بررسی عکس العمل بذرهای پرایم شده گیاه دارویی رازیانه نسبت به شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهد در سال 1393 انجام گرفت. بذرها در این آزمایش در سه سطح صفر، 3/0 و 6/0 میلی مولار اسید سالسیلیک پرایم شدند و سپس با آب تهیه شده از چاه های مختلف، چهار سطح شوری صفر، 5/2، 5 و 5/7 دسی زیمنس بر متر آماده گردید و مورد آزمایش قرار گرفتند. با توجه به نتایج تجزیه واریانس، سالسیلیک اسید و تنش شوری و برهمکنش این دو عامل تاثیر معنی داری (P<0.01) بر درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک گیاهچه و شاخص بنیه بذر نشان دادند. به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که شوری می تواند بر شاخص های جوانه زنی رازیانه اثر بگذارند. به عبارت دیگر غلظت بالای شوری آب توانسته محیطی نامناسب را برای جوانه زنی بذور فراهم آورد به طوری که با افزایش شوری صفات جوانه زنی کاهش نشان دادند. کاهش درصد و سرعت جوانه زنی بذور در محیط شور اغلب می تواند ناشی از کاهش جذب آب و افزایش سمیت ویژه آنها در اطراف پوسته بذور به علت غلظت بالای نمک باشد. شوری با کاهش قابلیت دسترسی به آب یا تداخل با برخی موازنه مواد تنظیم کننده رشد از جوانه زنی بذرها جلوگیری می کند. اگرچه غلظت های بالای اکسین مانع جوانه زنی می شود، اما غلظت های پایین معمولا محرک است. براساس نتایج حاصل از تحقیق حاضر، به نظر می رسد افزایش اکسین در نتیجه تاثیر سالسیلیک اسید در حدی است که افزایش جوانه زنی را در پی دارد.

به منظور بررسی اثر دما و باکتری های محرک رشد بر شاخص های جوانه زنی گیاهچه کاسنی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه تکنولوژی بذر دانشگاه شاهد در سال 1395-1394 انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل دما در چهار سطح (15، 20، 25 و 30 درجه سانتی گراد) و کود زیستی در سه سطح (شاهد، باکتری سودوموناس و باکتری باسیلوس) بودند. اثرات اصلی دما و باکتری بر سرعت جوانه زنی، متوسط زمان لازم برای جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، طول گیاهچه، وزن خشک گیاهچه، شاخص طولی قدرت گیاهچه و شاخص وزنی قدرت گیاهچه در سطح یک درصد و اثر اصلی دما بر متوسط جوانه زنی روزانه در سطح پنج درصد و همچنین اثر متقابل دما و باکتری بر طول ساقه چه و گیاهچه، نسبت طول ساقه چه به ریشه چه و شاخص طولی قدرت گیاهچه در سطح یک درصد معنی دار بود. به طور کلی با افزایش دما از 15 درجه سانتی گراد صفات سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، وزن خشک گیاهچه و شاخص وزنی قدرت گیاهچه افزایش یافت. به طوری که در دمای 25 درجه سانتی گراد به حداکثر مقدار خود رسیدند و پس از آن با افزایش دما مجددا از مقدار آن ها کاسته شد. همچنین مقدار صفات مذکور با استفاده از کودهای زیستی به بیشینه خود رسید. متوسط زمان لازم برای جوانه زنی نیز عکس سرعت جوانه زنی بوده و بنابراین در دمای 15 درجه سانتی گراد و عدم تلقیح با باکتری به حداکثر میزان خود رسید. صفات طول ساقه چه و گیاهچه و شاخص طولی قدرت گیاهچه با افزایش دما تا 25 درجه سانتی گراد و تیمار با کود زیستی (باکتری سودوموناس) به حداکثر میزان خود رسیدند. به نظر می رسد دمای 25 درجه سانتی گراد همراه با کاربرد باکتری سودوموناس دارای اثر مثبت بر شاخص های جوانه زنی و رشد گیاهچه کاسنی است.

به منظور بررسی اثر سطوح شوری و پیش تیمار بذر برخصوصیات جوانه زنی دو ژنوتیپ کنجد آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار در آزمایشگاه علوم بذر دانشگاه یاسوج انجام شد. فاکتور اول شامل دو ژنوتیپ کنجد (لاین 5 و دشتستان 2)، فاکتور دوم شامل تیمارهای پیش تیمار با 25 و 50 میلی گرم در لیتر اسید سالیسیلیک و 5 و10 گرم در لیتر NaCl و نیز هیدروپرایمینگ به عنوان شاهد و فاکتور سوم شامل سطوح مختلف تنش شوری شامل شوری 0، 3، 6 و 9 دسی زیمنس بر متر بود، که بعد از پیش تیمار اعمال شد. صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول و وزن خشک ریشه چه و ساقه چه و شاخص بنیه گیاهچه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد افزایش غلظت نمک، تمامی مولفه های مربوط به رشد گیاهچه را به طور معنی دار تحت تاثیر قرار داده است. تاثیر تنش شوری بر رشد اندام های هوایی گیاهچه در مقایسه با اندام زیرزمینی شدیدتر بود. بر اساس شاخص بنیه بذر در سطوح شوری صفر، 3 و 6 دسی زیمنس بر متر بیشترین شاخص بنیه بذر به ترتیب با 5/01، 5/13 و 3/13 مربوط به لاین 5 و پیش تیمار با 25 میلی گرم بر لیتر اسید سالیسیلیک بود که نسبت به شاهد به ترتیب 64، 95 و 47 درصد افزایش بنیه نشان داد و نیز در سطح شوری 9 دسی زیمنس بر متر، ژنوتیپ دشتستان 2 و پیش تیمار با 25 میلی گرم بر لیتر اسید سالیسیلیک با 1/45 بیشترین شاخص بنیه بذر را نشان داد که نشان دهنده ی تحمل به شوری بیشتر ژنوتیپ دشتستان2 می باشد. بنظر می رسد پرایم با 25 میلی گرم بر لیتر اسید سالیسیلیک توانست اثرات ناشی از شوری را تعدیل نماید.

تفسیر آزمون تترازولیوم نیاز به تخصص بالا داشته که از معایب اصلی آن می‏باشد. معرفی روش‏های نوین و جایگزین می‏تواند محققین را در درک بالاتر تعیین قابلیت حیات بذور یاری نماید. این آزمایش به منظور دستیابی به یک روش نوین و دقیق‏تر جهت پیش‏بینی دقیق‏تر قابلیت حیات بذر و تخمین درصد گیاهچه نرمال تولیدی در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال 1394 اجرا شد. آزمایش به صورت طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید. تیمارها شامل 8 سطح (انبارداری طبیعی 2، 4 سال، زوال مصنوعی 1، 2، 3، 4، 5 روز و شاهد) بودند. نتایج نشان داد اثر زوال بر درصد جوانه‏زنی، درصد گیاهچه نرمال و شاخص قدرت بذر معنی‏دار بود. افزایش شدت زوال مصنوعی و طول مدت انبارداری طبیعی درصد جوانه‏زنی، درصد گیاهچه نرمال و شاخص قدرت بذر را کاهش داد. همچنین در این مطالعه مشخص شد که الگوی رنگ‏پذیری جنین در تیمار نیتروبلوتترازولیوم در مقایسه با تترازولیوم با درصد جوانه‏زنی، شاخص قدرت بذر و تولید گیاهچه نرمال در بذور نخود هم‏خوانی بیشتری داشت. دستاوردی که در این مطالعه حاصل شد این است که به جای استفاده از تترازولیوم می‏توان از نیتروبلوتترازولیوم در جهت بررسی قابلیت حیات بذور و پیش‏بینی میزان گیاهچه نرمال تولیدی استفاده نمود. می‏توان نام این آزمون جدید را آزمون نیتروبلوتترازولیوم نهاد.